Sagnir - 01.06.1994, Side 30

ástar og sjálfstæðis, lagt heimabyggðir
sínar í Noregi að baki og blandast menn-
ingu Kelta, snúa þeir stöfnum til íslands
og þá hefst blómaskeið Islendinga, gull-
öldin. A því skeiði vekur stofnun alþingis
og lagasetningar þjóðveldisaldar hvað
mesta aðdáun Jóns:
Vér hyggjum að það sé eigi ofmælt
þótt vér teljum þjóðveldislögin einn
hinn fegursta ávöxt forníslenskrar
menningar, og höldum því fram, að
þau með tilliti til skarpleiks í hugsun,
dómgreindar í sundurliðun, skýrleika í
framsetningu og nákvæmni í skilgrein-
ingu eigi hvergi sinn líka í allri
miðaldalöggjöfinni, að Kómarétti ein-
um undanskildum.41
Aftur finnur Jón enga hliðstæðu nema
í glæstustu fornmenningu sem menn
vissu af, menningu Grikkja og Róm-
verja. hótt Jón viðhafi ekki alltafjafn há-
fleygar lýsingar á þjóðlífi miðalda bregð-
ur aldrei fýrir neikvæðri hlið. Hæsta
fluginu nær Jón þegar hann fjallar um
stjórnmál, þjóðernisrækt og tilfmningalíf.
Minna fer fyrir litríkum lýsingum þegar
greint er frá hversdagslegum hlutum eins
og klæðaburði, húsagerð, atvinnulífi o. s.
frv., en þó er hvergi slegið af og bygg-
ingar jafnan stórar, klæðin fögur og at-
vinnulíf með eftirbreytanlegu sniði.
Ekki er ætlunin að tiltaka öllu fleiri
dæmi um rómantíska aðdáun Jóns á mið-
öldum, en þó er vert að minnast að lok-
unt á lotningu hans fyrir alþingi og forn-
bókmenntunum. A alþingi kom þjóðlífið
fram í sinni fjölbreyttustu mynd; þar
gengu höfðingjar um skartbúnir, laga-
vitringar létu ljós sitt skína og almenn-
ingur er átti heimangengt flykktist til
Þingvalla og tók þátt í mannlífi sem var
„svo fjörugt og tilbreytingaríkt, að óvíða
hefur átt sinn líka“.42
Rómantísk söguskoðun og
hetjudýrkun
Eins og fram hefur komið breyttust
söguskoðanir nranna og hugmyndir unr
hlutverk sögunnar með rómantísku
stefnunni. Lögð var áhersla á samhengi
sögunnar, orsakir og afleiðingar og lær-
dómsgildi hennar fékk nýtt vægi. Suntir
gengu jafnvel svo langt að tengja söguna
eðli og undirstöðu lífsins. Skilningur á
Um Þingvelli gengu vörpulegar hetjur.
sögunni væri skilningur á lífsverkinu. Ef
litið er á söguskoðun í ritum Jóns kemur
í ljós að hann gerir mikið úr gildi sög-
unnar. I lokakafla Islensks þjóðernis segir
hann m.a.: „Saga þjóðanna er samsteyp-
an eða „summan" af reynzlu þjóðanna.
Aö þekkja söguna til hlítar, er að þekkja
lífið. ,,.43 Samkvæmt þessu telur hann
lærdómsgildi sögunnar mikið. Ætli þjóð-
in að sækja frani á veginn verði hún að
þekkja fortíð sína, annars sé engra fram-
fara að vænta:
Saga þjóðarinnar á að kenna henni að
þekkja sjálfa sig, skilja sjálfa sig og virða
sjálfa sig. Hún á að vekja hjá henni ást
og rækt við fortíðina, þvi þangað eiga
þjóðarinnar dýrustu endurminningar
rót sina að rekja. Sú þjóð, sem ekki
leggur rækt við sina fortíð, verðskuld-
ar ekki og getur heldur aldrei gert sér
von um glæsilega firamtíð. Þjóðin
verður stöðugt að rifja upp fýrir sér
sína fornu erfðakosti, því það eru þeir,
sem eiga að bera hana áfram til sigurs í
framtíðinni. . ,44
Jafnframt þessu leggur Jón áherslu á
samhengið í sögunni. I inngangi sínum
að Islensku þjóðerni segir hann að í ritinu
28 SAGNIR