Sagnir - 01.06.1996, Side 7

Sagnir - 01.06.1996, Side 7
Frægt verk Francisco de Goya: Svefn skynseminnar elur af sér ófreskjur. Upplýsingarmenn lögöu ofuráherslu á aö skynsemin stýröi öllum mannanna gerðum. Ef hugarflugið léki lausum hala, væri hætta á feröum. segir að eitt framfaraeinkenni aldarinnar sé hnignun hjátrúar: Skynsemin tók ... ad reka hjátrú í útlegd, en uppgntva náttúrlegar ors- akir til margs, sem þessi ádur hafdi svo lengi eignad yfirnáttúrlegum og einmidt Djofulsins verkunum ... Þvi er, og það er þér ecki litil Æruminn- íng, um þína tíð ollum ofsóknum fyrir kukl, ollum brennum og lifl- átum saklausra fyrir svo nefndann galdur oldúngis hætt ... Draugar dóu svo út med þeim, ad þegar gjordist hér á þeim ekla.11 Áhugaleysi um upplýst viðhorf? Hugmyndafræði og viðhorf einstakra íslenskra upplýsingarmanna hafa verið rannsökuð talsvert og ýmislegt rætt og ritað um tilraunir þeirra til að breiða boðskapinn út með fræðsluritum fyrir almenning. Minna hefur verið fjallað um áhrif stefnunnar meðal óbreyttra Islend- inga, viðtökur einstakra hugmynda og hversu lengi upplýst viðhorf voru að festast í sessi. Arangur af baráttunni gegn útbreiddri vætta- og draugatrú virðist ekki hafa orðið mikill fyrst I stað — a.m.k. ekki jafn mikill og Magnús Stephensen lét í Eftirmtelum átjándu aliar. Alþýðan var fast- heldin á siði sína og sagnaskemmtun.12 Þess eru jafnvel dæmi frá fyrstu áratugum 19. aldar að prestar og fyrirmenn segi frá eigin reynslu af draugum og þess er vart að vænta að almenningur hafi verið vantrúaðri á yfirnáttúrulegar verur en höfðingjarnir. Lýsing Magnúsar á útrým- ingu drauga og útlegð hjátrúar á 18. öld stenst því ekki, enda deilir hann sjálfur hart á útbreidda draugatrú í mörgum rit- um sem komu út eftir 1800.13 í Utvöldum smásögum sem út komu 1822 segir Magnús um alþýðumenninguna: ... lestur til dægrastyttíngar i Islands lánga vetrrar svartnætti eru helzt fornar, magrar frekju timaníia Sogur, af vígum, mordum, mordbrennum, nídingsverkum og svikrádum, goldr- um, hjátrú og draugum á vorri egin fóstur jordu — því útlendar, alls ómerkar og enn skadvænni Lyga- sogur, nefni eg ecki ...I4 Vera kann að það hafi haft sitt að segja að ólíkt forverum sínum virðist Geir Vídalín, biskup yfir Islandi frá 1801, að öðru jöfnu hafa verið umb- 7 — Sagnir 1996 urðarlyndur og aðgerðalítill í að halda boðskap upplýsingarinnar gegn þjóðtrú að mönnum. Hann leyfir sér jafnvel að vísa sjálfur að gamni sínu til vættatrú- arinnar í bréfi til Islandsvinarins Georgs Mackenzie, þar sem hann bendir honum á heppilega fylgdarmenn: „... Guðmund- ur Jónsson mun greiða yður aðgang að hinum forna fjallbúa, Bárði Snæfellsás, en án hans forsjár verður Snæfellsjökull vart eða ekki sigraður."15

x

Sagnir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.