Sagnir - 01.06.1996, Síða 64

við að láta tilfinningar sínar í ljós við
föður sinn. Af bréfum hans verður ekki
annað séð en að hann hafi verið stoltur
af Onnu sinni og viðurkennt fúslega
hversu miklu máli hún skipti hann.
Ólafur var mjög háður bæði eiginkonu
sinni og börnum og skammaðist sín
ekkert fyrir það.
eftirmáli
Þetta var sagan af Ólafi Hannessyni
Johnsen. Saga af karlmanni á síðari hluta
nitjándu aldar. Persónuleg saga, sem
hjálpar okkur að skilja hugmyndaheim
nítjándu aldar karlmannsins, Islendings-
ins sem aldrei varð að Dana. Saga Ólafs
Johnsens er saga einstaklings en um leið
er hún einn kubbur í stóru púsluspili.
Púsluspili sem gefur okkur vonandi
heillega mynd af fjölskyldulifi karlmanna
á síðari hluta nitjándu aldar og þá ekki
síst því hvernig þeir sjálfir upplifðu sig
sem eiginmenn og feður.
Ólafur Johnsen var tilfinningaríkur
maður, ábyrgðarfullur og jarðbundinn.
Hann var hluti af samhentri fjölskyldu
þegar hann hélt út í heim tuttugu ára
gamall og á framandi slóðum skapar
hann aðra. A milli Ólafs og foreldra
hans var gott samband, hann deildi með
þeim gleði sinni og sorgum, sagði þeim
kjaftasögur af gömlum kunningjum og
skemmtanalífinu í Höfn. Bréf þeirra
bræðra, Ólafs og Steingríms, eru opinská
og einlæg. Ölafur var meira á tilfinn-
ingalegu nótunum en bróðir hans og átti
það til að reyna að greiða úr eða koma
skipulagi á tilfinningar sínar í bréfunum.
Stundum er eins og hann hafi skrifað sig
frá hlutunum, skrifað til að létta á
tilfinningum sínum og hugsunum og
þannig má segja að sendibréf Ólafs gegni
í raun hlutverki trúnaðardagbókar, að
minnsta kosti upp að ákveðnu marki.
Það er i rauninni með ólíkindum hversu
nánu sambandi Ólafur hélt við föður
sinn allan þann tima og held ég að
ástæðuna sé helst að finna í því að
Ólafur notar bréfin til að létta á
hugsunum sínum.
Ölafur Hannesson Johnsen var góður
maður eftir bréfunum að dæma en bréfin
sýna okkur aðeins eina hlið á Ólafi, þá
hlið sem hann viðurkennir fy'rir þeim er
þekktu hann hvað best, það er, for-
eldrum sínum og systkinum. Bréfin segja
okkur ekki alla söguna um Ólaf en samt
sem áður stendur margt eftir. Við vitum
að Ólafur tók virkan þátt í tilfinninga-
legu uppeldi barna sinna. Við vitum að
samband hans við föður sinn var ekki
yfirborðskennt98 og við vitum að Ólafur
leitaði fremur í félagsskap eiginkonu
sinnar en samstarfsmanna. Við vitum að
Ólafur Johnsen virti eiginkonu sína,
elskaði börnin og saknaði foreldra sinna.
Við vitum að Olafur fór ekki í launkofa
með tilfinningar sínar. Það er einmitt
þess vegna sem þessi grein snýst um
fjölskyldulíf Islendingsins sem aldrei
varð að Dana.
Tilvísanir
1 hmdsbókasajn íslands (hér eftir Ibs.) 2426.4to. Ólafur til móður sinnar 4. júlí 1857,
29. september 1857 og í september 1867.
2 Ibs. 2426.4to. Ólafiir til föður síns 19. maí 1873.
3 Lbs. 2426.4to. Ólafur til föður síns 17. júní 1868.
4 Ólafur lýsti þessu mjög vel í bréfi sem hann skrifaði fjölskyldunni 27. apríl 1860
og 15. apríl 1861 og aftur föður sínum 13. september 1859. Ibs. 2426. 4to.
5 Ólafur til móður sinnar 30. september 1864. Tilvitnun þýdd úr dönsku.
6 Ólafur til móður sinnar, 9. október 1860. Tilvitnun þýdd úr dönsku.
7 Nokkrir íslenskir sagnfræðingar og þá helst þeir Loftur Guttormsson, Gísli Agúst
Gunnlaugsson, Gísli Gunnarsson, Guðmundur Hálfdanarsson og Sigurður Gylfi
Magnússon hafa skoðað bernskusöguna og sýnt fram á að foreldrar clskuðu
börnin sín fyrr á tímum, þó auðvitað hafi tjáningarmáttur ástar þeirra verið háður
ytri aðstæðum.
8 Frank, Stephen M.: „Rendering Aid & Comfort: Images of fatherhood on the
letters of civil war soldiers from Macacutets and Micigan." Journal oj Social History
haust 1992, bls. 18 og 19.
9 Það kemur greinilega fram í bréfum Ólafs að hann ætlaðist til að öll fjölskyldan
læsi þau. Eins eftir að hann hafði sjálfur stofnað fjölskyldu las hann upphátt úr
bréfunum að heiman. Stundum fékk Ólafur einnig sendar dagbækur að heiman
og voru þær þá greinilega skrifaðar með það í huga að skemmta og fræða
ættingjana í Danmörku. Skemmtilegt dæmi hér að lútandi er að finna í dagbók
Hannesar Thorsteinssonar, systursonar Ólafs, en hann dvaldist gjarnan hjá Ólafi í
skólafríum fyrstu árin sem hann stundaði nám við Kaupmannahafnarháskóla. I
Dagbók Hannesar frá árinu 1883 stendur m.a. „... eptir borðum las onkel
seinustu dagbók afa, sem við höfðum mjög gaman af að heyra." Lbs. 2425. 4to.
20. mars 1883.
10 Stephen Frank bendir í rannsókn sinni á að á 18. öld hafi verið mun algengara að
synir stíluðu bréf á föður sinn eingöngu fremur en aðra fjölskyldumeðlimi en
þcgar líða tók á 19. öldinni breyttist þetta og ungir mcnn fóru að skirfa mæðrum
sínum bréf ekki síður en feðrum sínum. Frank, bls. 18.
11 Lbs. 2427. 4to. Steingrímur til móður sinnar, 28. fcbrúar 1867. Tilvitnun þýdd
úr dönsku.
12 Steingrímur til móður sinnar, 15. apríl 1869 og 5.-15. nóvember 1867.
Tilvitnun þýdd úr dönsku.
13 E.t.v. var hann stöðugt að bera sig saman við Ólaf í þcssu sambandi.
14 Rcyndar er cinnig að finna nokkur dagbókarbrot í bréfasafni Ólafs, Lbs. 2426.
4to, og cru þau frá 10.-20. descmber 1871 en koma að litlu gagni við þessa
rannsókn.
15 Lbs. 2427. 4to. Steingrímur til fjölskyldunar 26. maí 1873.
16 Þegar hér er komið sögu var Steingrímur farinn að gera skýran greinarmun á d og
ð en það gerði hann ekki áður cins og sjá má á öðrum beinum tilvitnunum úr
bréfum hans. Lbs. 2427. 4to. Steingrímur til föður síns og systkina, 24. júní 1879.
17 Sama. Ath. síðustu setninguna þar sem Steingrímur segist fylgja Siggu í skólann
en setningar á borð við þessa segja ýmislegt um þátttöku karlmanna í umönnun
barna.
18 Síðar á árinu var hann settur tímabundið af landshöfðingja (Árna Thorsteinsson,
mági sínum,) scm annar af tveimur kennurum við Prestaskólann þannig að ckki
verður annað séð en honum hafi gengið allt í haginn, á starfssviðinu a.m.k., á
þessum tíma.
19 Steingrímur trúlofaðist Önnu Bjering árið 1880 og lofaði þá um leið að hætta að
drekka áfengi. Ekkert varð að fyrirhugaðri giftingu Steingríms og Önnu og svo
virðist sem þunglyndi hans og lífsleiði ágerist með árunum. I bréfi sem hann
skrifaði frú Finsen árið 1885 segir t.a.m. „...jeg som ikke cr nogen stor Ynder af
Selskabeligheden, og til sine Tider foler mig noget ene, saa ene, at en god Bog til
sine Tider har ondt ved fordrive denne Folelse, men det fár ikke hjelpc..." NKS
(Ny kongcligc Samling í Konunglegu bókhlöðunni í Kaupmanahöfn) 2636 4to. Sjá
einnig NKS 4597 4to. Bréf frá Önnu Guðrúnu Eiríksdóttur til Finns Jónssonar,
4. apríl 1880.
Sagnir 1996 - 64