Sagnir - 01.06.1996, Page 66

Sagnir - 01.06.1996, Page 66
Vilborg Auöur ísleifsdóttir Nokkur orö um siðbreytinguna og kirkjuordinanzíuna frá 1537 Sextánda öldin er eitt mesta um- brotaskeið í sögu Evrópu. Sam- félagsbreytingar og tækniframfarir ollu því að hin „unversala“ kaþólska kirkja missti tökin á sinni evrópsku hjörð. Ný hagkerfi komu til sögunnar og þjóðkirkjur mynduðust, kirkjur, sem voru laustengdari við hinn heilaga stól í Róm en áður hafði tiðkast. Gömul pólitísk kerfi eins og t.d. Kalmarsam- bandið liðuðust í sundur. Borgir uxu og borgarastéttin, sem ekki var hluti af lénskerfi miðalda, krafðist pólitiskrar þátttöku og þarfnaðist eigin hugmynda- fræði til þess að ljá kröfum sínum aukinn þunga. I Lýbiku og Hamborg og í ýmsum borgarsamfélögum í Norður- Þýskalandi kusu borgarar bæjarráðsmenn og þreifuðu sig áfram með stjórnarform, sem var allt annarrar gerðar en það lénsskipulag, sem tíðkaðist í hertoga- og greifadæmum i nágrenninu. Lífið var í óða önn að prjóna sér nýjan ham. Valdahræringar í Danmörku I Danmörku höfðu átt sér stað tölu- verðar hræringar í valdatíð Kristjáns II. (1481 -1559, stjórnarár I5I3-I523). Upphaf valdatíma hans lofaði góðu. Hvað stjórnarhætti varðaði leit hann mjög til Hollands um fyrirmyndir. Hann gekk að eiga Elísabetu Habsborgara- prinsessu, systur Karls V., sem var bæði konungur Spánar og keisari Þýskalands. Var haft að orðtæki, að í ríki hans hnigi sólin aldrei til viðar. Þessar mægðir hafa væntanlega aukið á metnað mágs hans, því Kristján II. lagði út í kostnaðarsama herleiðangra á árunum I5I8-I520 til Siðbreytingin hefur verið sagnfræðingum drjúgt rannsóknarefni. í þessari grein hugar Vilborg Auður ísleifsdóttir að því hvort sögulegt mikilvægi hennar liggi í endurnýjun á sviði menningar og trúarbragða eða í endursköpun ríkis- valdsins. í því Ijósi skoðar hún áhrif kirkjuordinanzí- unnar frá 1537 á kirkjuskip- an á íslandi. þess að tryggja konungdóm sinn í Svíþjóð, en Svíar gerðu sig líklega til að ganga úr Kalmarsambandinu. Það kom Marteinn Lúther varði skoðanir sínar á aflátssölu páfadóms og annarri spillingu í Worms 1521. Sagnir 1996 - 66 til blóðbaðsins mikla í Stokkhólmi 1520. Snerist svo kápulaf lukkunnar, að Kristján II. hrökklaðist í útlegð til Hollands og brenndu andstæðingar hans lögbók hans á báli.1 Föðurbróðir hans Friðrik hertogi af Slésvík-Holtsetalandi, sem búsettur var í Gottorp, var kjörinn til konungs í Danmörku. Danmörk var kjörkonungdæmi og aðalsmenn í ríkis- deginum danska kusu konung. Kjörsam- þykkt takmarkaði völd hans. Við lát Friðriks I. árið 1533 létu danskir aðalsmenn og kirkjuhöfðingjar undir höfuð leggjast að kjósa nýjan kon- ung. Stjórnskipunarlega séð varð Dan- mörk við það aðalsveldi í stað kon- ungsveldis og það miðstjórnarvald, sem konungdæmið hafði að einhverju leyti „representerað" eða gert að veruleika, leystist upp. Pólítískt kerfi Danaveldis skiptist upp í fjölda smávelda aðals- manna og kirkjufursta. Þetta leiddi til valdatæmis og bauð hættunni heim. Við siðbreytingu átti kirkjan þriðjung allra jarðeigna í Danmörku,2 og nýtti aðallinn sér embættiskerfi kirkjunnar til fram- færslu aðalsmanna, sem ekki voru bornir til arfs. Þessar eignir voru vel til þess fallnar að fjármagna skipulagsbreytingu á pólítísku kerfi Danmerkur. A árunum 1534-1536 geisaði blóðug innanlands- styrjöld í Danmörku, Greifastríðið svo- nefnda. Helstu keppinautar um völdin voru þeir frændur, Kristján hertogi af Slésvík-Holtsetalandi (1503-1559, stjórn- arár 1534-1559) elsti sonur Friðriks I. og Kristófer greifi af Oldenburg (1504- 1566), sem var málaliðaforingi að at- vinnu. Fleiri konungsefni fiskuðu þarna

x

Sagnir

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.