Sagnir - 01.06.1996, Síða 80

hefur ritið haft mikið gildi
unga menn og ungar konur
og hvatt
til dáða.
verið
þá
hlutdeild
landi
Ennfremur hefur jafnan verið lögð
áhersla á að hafa greinarnar aðgengilegar
fróðleiksfúsum lesendum. Strangfræði-
legt og tyrfið tímarit ætti ekki mikla
framtíð fyrir sér. Sú hefð er sterk innan
íslenskrar sagnfræði að leggja áherslu á
að skrifa læsilega texta og hún er
tvímælalaust af hinu góða. Með því að
líta á ársrit háskólanema í öðrum grein-
um, til dæmis í Félagsvísindadeild, má
betur gera sér grein fyrir mikilvægi þessa
þáttar. Mikilvægi Sagrta er ekki hvað síst
fólgið í því að við-
halda og styrkja þessa
hefð. Yfirleitt eru
greinarnar nokkuð vel
skrifaðar, misjafnlega
þó. A síðum Sagna
birtast líka oft niður-
stöður merkra rann-
sókna en eins og oft
hefur verið bent á
sögunema í sagnfræðiiðkun hér á
mikil og miklu meiri en hjá þeim
þjóðum sem við viljum bera okkur
saman við. Ritið er ekki hvað sist
ómissandi fyrir þá sök að það sýnir
söguáhugafólki hvað er efst á baugi í
sagnfræðideildinni og við hvað sögu-
nemar eru að fást. Skrá yfir lokaritgerðir
nemenda, sem nú orðið er birt í hverjum
árgangi, er einn liður í að sinna þessu
hlutverki. Mætti ekki líka birta skrá yfir
(helstu) rit og ritgerðir kennaranna við
deildina? Slík skrá yrði varla mjög
plássfrek en hún myndi veita okkur
sagnfræðingunum sem vinnum úti í bæ
enn betra yfirlit um það sem er að gerast
í háborg íslenskrar sagnfræði.
Skáldskapur og fullveldi
Það virðist hafa fest sig í sessi að hafa
ákveðið þema í hverjum árgangi. Um
það er ekki nema gott eitt að segja þó
varla sé æskilegt að hafa það að
ófrávíkjanlegri reglu. Hættan er sú að
þemað sé haft þemans vegna án tillits til
þess hversu aðkallandi það er. Að auki
gæti það orðið á kostnað fjölbreyti-
leikans; ofuráhersla á eitt tiltekið þema
gæti yfirgnæft aðrar greinar og ritið því
orðið einhæfara en góðu hófi gegnir. Því
er þó ekki til að dreifa i þeim árgöngum
sem hér eru til umfjöllunar.
„Island frjálst og fullvalda?" er
spurningin sem lögð er fyrir þrjá „valin-
kunna“ menn. Það er vel við hæfi að
minnast 50 ára afmælis lýðveldisins
1994 með því að spyrja grundvallar-
spurninga um fullveldi landsins og sjálf-
stæði þjóðarinnar. Guðmundur Hálfd-
anarson sagnfræðingur skrifar grein sem
er í beinu framhaldi af skrifum hans um
frjálshyggju og sjálfstæðisbaráttu 19.
aldar. Það gustaði af Guðmundi þegar
hann fyrst viðraði skoðanir sínar um það
efni og skrif hans eru tvímælalaust
ferskasta framlag til sögu
sjálfstæðisbaráttunnar í seinni tíð. Hér
er að finna athyglisverðar hugleiðingar
um „einstaklingsbundið fullveldi“ annars
vegar og „fullveldi þjóða“ hins vegar en
hann telur skilning manna á
Sagnir eru metnaðarfullt ársrit og báðir
árgangarnir sem hér hafa verið til
umfjöllunar jafnast að gæðum fyllilega á
við það sem best hefur verið gert á fyrri
árum.
fullveldishugtakinu byggjast á „rót-
grónum ruglingi". Guðmundur leggur
áherslu á að tengja sjálfstæðisbaráttuna
við stjórnmálaþróun í nágrannalöndun-
um en seint held ég að Islendingar komi
til með að líta á Mars-velli í París sem
þjóðhelgan stað á sama hátt og þeir gera
með Þingvelli.
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
skrifar stutta en fjörlega hugvekju sem
hann kallar því hljómmikla nafni „Karl-
mennska orðsins í manndóm verksins."
(Af einhverjum ástæðum er greinin sögð
heita „Íslenskir athafnamenn" í efnis-
yfirliti fremst í ritinu). Skrif Hannesar
hafa tilhneigingu til að bera öll að sama
brunni og margt hljómar hér kunnuglega.
Sumum kann að ofbjóða hvernig hann
kinnroðalaust beitir hugtökum eins og
„einkavæðing" og „auðlindaskattur" á
fortíðina. Ég tel hins vegar að slíkt eigi
fullan rétt á sér, ekki síst í „hugrenn-
ingum" eins og hér eru á ferð. Með
þessu móti verða skrifin vekjandi og
skemmtileg aflestrar. Sögunemar gætu
ýmislegt af þessu lært í því skyni að
forðast þá fræðilegu lognmollu sem er
svo áberandi i islenskri sagnfræði.
Guðmundur Andri Thorsson bók-
menntafræðingur færir að því rök að
vera bandaríska hersins á íslandi hafi
„raskað viðkvæmri sjálfsmynd íslend-
inga" og alið á „ábyrgðarleysi" þeirra.
Hann hafi þannig „haldið íslendingum á
nokkurs konar púpustigi fullveldisins."
Smellið orðalag en höfundur heggur hér
í sama knérunn og Gunnar Karlsson
hefur gert. Þetta sjónarmið má örugglega
réttlæta þótt að sönnu sé það umdeilan-
legt og sumum kunni að þykja sem áhrif
af hersetunni séu hér ofmetin.
Það vekur eftirtekt að Guðmund-
arnir báðir vísa mjög til umræðunnar um
Evrópusambandið og Evrópumál al-
mennt. Ollum er ljóst að í þeim efnum
er framundan uppgjör hér á landi. Hvort
sem mönnum líkar það betur eða ver þá
mun Evrópa verða sínálæg í allri
stjórnmálaumræðu á næstu árum. Á
tímum sjálfstæðisbaráttunnar var sagan
hápólitísk eins og alkunnugt er og sumir
sagnfræðingar þjóðernislegir áróðurs-
menn fremur en vísindalegir sagn-
fræðingar. Nú vaknar sú spurning hvort
sagan muni ganga í endurnýjun lífdaga
sinna ef svo má að orði komast og verða
stríðandi fylkingum að vopni í
orrahríðinni um Evrópu.
Þemað í 16. árgangi Sagna (1995) er
sagnfræði og skáldskapur. Sjö greinar af
fjórtán eru helgaðar þessu efni en þær
eru reyndar styttri en aðrar greinar í
blaðinu. Samband sagnfræði og skáld-
skapar er klassískt álitamál. Á siðustu
árum hefur talsvert verið fjallað um það
í sagnfræðitímaritum. Sem dæmi má
nefna greinarstúf eftir Má Jónsson i 14.
árgangi Sagna og í Nýrri sögu 1990
leituðu fjórir sagnfræðingar og rithöf-
undar svara við spurningunni hvort
sagnfræði væri fremur listgrein eða
vísindi. Að þessu sinni voru Magnús
Hauksson bókmenntafræðingur og Helgi
Ingólfsson sagnfræðingur og skáld
fengnir til að reifa efnið. Þeir færa
okkur engin ný sannindi en greinar
þeirra eru báðar ágætar, sérstaklega grein
þess síðarnefnda. Tengsl sagnfræði og
skáldskapar verða aldrei krufin til
mergjar og hollt væri okkur að hafa
hugföst lokaorð Helga. Þar minnir hann
á að hjá Grikkjum hafi gyðjur sagnfræði
og skáldskapar verið samrýmdar og nú sé
heldur engin ástæða „til að stía þeim í
sundur". Því má skjóta hér inn að
trúlega hafa ritstjóri og ritstýra Sagna
leitað til Helga Ingólfssonar vegna
sögulegrar skáldsögu eftir hann sem kom
út haustið 1994. Ári seinna kom svo
framhaldið. Saman bera þær titilinn
„Letrað í vindinn" og gerast meðal
Rómverja á síðustu öld fyrir Kristsburð.
Þetta eru frábærar bækur sem allir
sögunemar og raunar allt söguáhugafólk
ætti að lesa.
Það sem mestum tíðindum sætir í
umfjöllun Sagna um sagnfræði og skáld-
skap eru fimm greinar eða öllu heldur
sögulegar smásögur eftir fjóra stúdenta
Sagnir 1996 - 80