Sagnir - 01.06.1996, Qupperneq 82

G.U.nnar.Þqr Bjarnas.Qn
Tengingin á milli hinnar almennu
umfjöllunar og úttektarinnar á skrif-
um Jóns Aðils hefði mátt vera betri.
Það er reyndar algengur kvilli að
fræðilegur inngangur í ritgerðum
hangi líkt og lausu lofti utan við
meginviðfangsefnið. Engu að síður
er greinin ágætlega samin og gott
innlegg í hugmyndasögu á tímum
sjálfstæðisbaráttunnar. Um leið er-
um við minnt á það hve Jón gamli
Aðils var snjall penni.
I greininni „Hugrekki óvinar
þíns er þér til heiðurs. Heiður sem
orsök blóðhefndar á Þjóðveldisöld",
tekur Hrefna Karlsdóttir til með-
ferðar umfangsmikið efni og erfitt.
Hún á hrós skilið fyrir það. Margir
hafa skrifað um þetta, bæði inn-
lendir og erlendir fræðimenn, en
Hrefnu hefur tekist að gefa prýðilegt
yfirlit um það í fremur stuttu máli.
Brynhildur Ingvarsdóttir fjallar um
viðhorf þriggja „menntamanna" til
Reykjavíkur á 19. öld en töluvert
hefur í seinni tíð verið ritað um
viðhorf Islendinga til þéttbýlis og
þéttbýlismyndunar og yfirleitt er þar
allt á sömu bókina lært: mönnum
leist ekki á blikuna. 1 greininni kem-
ur ekkert nýtt fram en hún er
Iipurlega skrifuð.
„Eitraði Olafur" er heiti á fjör-
legri ritgerð eftir Davíð Loga Sigurðsson
en hún er um kyndugan kvist sem var
uppi um aldamótin 1800. Frásagnir af
þessu tagi lífga upp á söguna þótt fræði-
legt gildi þeirra sé kannski ekki mikið.
Sagan má Iíka vera dálítið sérkennileg og
eitt hlutverk sagnfræðinga er að koma
margbreytileika mannlífsins í tímans rás
til skila. Síðasta greinin í Sögnum 1994,
ef undan er skilin umsögn um árganginn
þar á undan, eru vangaveltur eftir Jón
Geir Þormar sem hann kallar „Ritun
sögu i eigin mynd. Forsendur umfjöll-
unar um liðna tíð.“ Þar er tekist á við
hið eilífa vandamál sagnfræðinga hvort
forsendur fortíðarinnar eða samtimans
eigi að ráða sögulegu mati. Tekið er mið
af viðbrögðum við bók Gisla Gunn-
arssonar „Upp er boðið Isaland“ sem
kom út fyrir tæpum áratug. Höfundur er
rökfastur og ályktar skynsamlega en ekki
er rúm til að fara nánar út í það hér.
Greinin er holl lesning öllum sem hafa
gaman að þvi að hugleiða aðferða-
fræðileg vandamál.
Sagnir 1995 (16. árgangur)
Af fjórtán greinum þessa árgangs er
>>1
Sverrir Jakobsson
þú þrengir oss vor áliggjandi
nauðsyn antiara meðala að leita. .
Siglingar Englcndinga til Islands á 17. öld
U
Etnkir inetttt hiifii lcomid Iijiy við fiigu Ishmds Jhi þvi uin 1400. Mr vom I
lykilhlutvaki i iiiburðiirás fiiinuttiinln aldtir ai urðu tiiidir i Siiinhr/ijuii við
Ijóðvaja ii sextándii old. Eigi að siður ivn/ iiiitsvif jieirra inikil við Lmdið m
rirðast Imfii farið iiiinnkandi Ixy/ar leið á oldina. Siglingar cnshra kaupskipa til Islands ivni lír
siyuitni um 1590 cn eittlwað lur uin að fiskidumtniar ivrsluðu við Islctidini/a cftir það.1
Dattakonungur gnriddi vcrslun liuglcndiiiga J IslauJi mikið hiýg jHyar hann kam á
cinoknnancrsluit við landið árið 1602.
Grein Sverris Jakobssonar er afar vönduð og höfundur styöur
mál sitt meö ótal dæmum úr annálum og öörum heimildum.
helmingurinn um þemað, sagnfræði og
skáldskap, en um það hef ég þegar rætt.
Hinar sjö eru úr ýmsum áttum. Þrjár eru
úr sögu þessarar aldar, tvær um efni frá
19. öld, ein um siðskiptatímann og loks
ein um miðaldir. Við byrjum á öldinni
okkar.
Fyrsta greinin er eftir Eggert Þór
Bernharðsson og heitir „Islenskur texti
og erlendar kvikmyndir.“ „Brot úr
biósögu" er undirtitill greinarinnar.
Þetta er líka brot úr annarri og stærri
sögu; viðleitni Islendinga við að
Ilið lifum á sögulegum tímum þar sem allt er
stöðugt að breytast, líka fortíðin. Sagan býður
upp á ótæmandi viðfangsefni og sagnfræði-
nemar hafa einnig úr nógu að moða varðandi
álitamál. Sagnir eru t.a.m. kjörinn vettvangur
til að takast á við þau áhrif sem örar framfarir
í tölvu- og upplýsingamálum geta haft á störf
og vinnuaðterðir sagnfræðinga
bregðast við erlendum menningar-
áhrifum. Athyglisvert efni með hliðsjón
af umræðum nú um það hvernig
bregðast eigi við ört vaxandi
erlendum menningaráhrifum á
tölvu- og upplýsingaröld. „Sendi-
sveinar Reykjavikur“ eftir Oskar
Dýrmund Ólafsson er léttvægasta
greinin i ritinu en sendisveinar
voru stór þáttur í reykvisku
götulífí fyrr á öldinni og athyglis-
vert er hvernig stjórnmálaátök hér
á landi og erlendis endurspeglast í
erjum meðal sendisveina þannig
að á timabili voru þrjú félög
starfandi sem börðust hatrammri
baráttu innbyrðis. Myndir af
gömlum sendisveinahjólum lífga
mikið upp á greinina. „Mann-
kynbætur“ eftir Ragnhildi Helga-
dóttur segir frá hrifningu
islenskra menntamanna yfir
evrópskri tiskuhugmynd á fyrstu
áratugum aldarinnar. Ekki er þetta
i fyrsta skipti sem ritað er um
mannbætur i Sagnir en efnið þyrfti
samt að rannsaka betur og setja í
samhengi við þjóðernisstefnu á
Islandi. Margir tengja mann-
kynbætur umsvifalaust við nas-
isma en þótt skyldleikinn sé aug-
ljós þá er rangt að setja samasem-
merki þar á milli. Menn. gátu
verið veikir fyrir kynbótum mann-
fólksins en um leið verið and-
snúnir nasistum.
Félags- og fjölskyldusaga hefur laðað
að sér marga sagnfræðinga i seinni tíð og
mikill fróðleikur orðið til um slíkt.
Fyrir rúmum áratug eða svo var þetta
helsta nýjungin i háskólum sumstaðar í
Evrópu en segja má að nú sé mesta
nýjabrumið horfið. Ein slík grein er i
16. árgangi Sagna, eftir Ágústu Bárðar-
dóttur, og nefnist hún ,,“En hún mun
hólpin verða, sakir barnburðarins...“ Um
frjósemi islenskra kvenna á fyrri hluta
nitjándu aldar.“ Þetta er lærð grein og í
henni er mikil tölfræði. Höfundur er
varfærin í álykt-
unum enda gefa
rannsóknir á
tveimur sóknum
varla tilefni til
mikilla alhæfinga.
Heilsufar íslend-
inga fyrr á öldum
hefur löngum vak-
ið forvitni fólks
en um það skrifar
Erla Dóris Hall-
dórsdóttir ágæta grein sem fjallar um
baráttuna um sullaveiki og holdsveiki á
siðari hluta 19. aldar. Þetta er
Sagnir 1996 - 82