Sagnir - 01.06.2007, Page 38

Varaskeifur, stuðpúðar eða brú milli framboðs og eftirspumar
Fjölskylda í hópi flóttamanna frá Kosóvó 1999.
Samkvæmt lögunum frá 1994 skyldu atvinnurekstrarleyfi veitt til
þriggja ára í senn en við framlengingu mátti veita þau til ótiltekins
tíma.60 Það er í samræmi við þá stefnu íslenskra stjómvalda að opna
íslenskt atvinnulíf fyrir erlendum aðilum i kjölfar EES-samningsins
árið 1993. Þessi nýju ákvæði laganna um atvinnurekstrarleyfi voru
væntanlega mikið hagræði fyrir erlenda atvinnurekendur því varla hefur
þótt vænlegt að setja upp rekstur þegar starfsleyfi var aðeins tryggt til
þriggja ára. Hins vegar var leyfið enn bundið ákveðinni starfrækslu
og sem fyrr skyldi leita álits heildarsamtaka aðila vinnumarkaðarins
við meðhöndlun umsóknar til að tryggja að rekstur viðkomandi veitti
Islendingum ekki of mikla samkeppni.61
Af þessu má sjá að þrátt fyrir að íslensk stjómvöld væm loks
árið 1994 tilbúin til að veita erlendum launþegum meira svigrúm
á íslenskum vinnumarkaði en áður hafði tíðkast þá var þeim ekki
gefinn laus taumurinn. Sérstök heimild til afturköllunar sjálfstæðra
atvinnuleyfa, binding atvinnurekstrarleyfa við ákveðna starfsemi,
sem og skilyrði um jákvæða umsögn aðila vinnumarkaðarins miðaði
að því að hindra samkeppni sem skaðað gæti hagsmuni Islendinga.
Enda kemur í ljós að útgáfa og synjanir á atvinnuleyfúm fylgir þenslu
eða samdrætti í efnahagslífinu.62 Með lögunum 1994 var þó talsvert
slakað á kröfúnum um að erlent vinnuafl skyldi aðeins ráðið til starfa
í undantekningartilvikum og kerfið jafnframt losað undan persónulegu
og pólitísku valdi félagsmálaráðherra. Sett var í lög að ráðherra væri
heimilt að fela opinberri stofnun að gefa út atvinnuleyfi samkvæmt
reglugerð og var það gert árið 1998 þegar Vinnumálastofnun tók til
starfa.
Áhrif atvinnustefnunnar á adstœöur
innflytjenda
Stefnu íslenskra stjómvalda gagnvart atvinnustarfsemi útlendinga erbest
lýst sem vemdarstefnu sem miðaði að því að hlífa íslensku vinnuafli við
samkeppni en jafnframt að því að nota útlendinga til að brúa bil milli
framboðs og eftirspumar á vinnuafli. Fram til 1965 leituðust íslensk
stjómvöld einnig við að tryggja sveigjanleika á framboði erlends
vinnuafls með því að lögfesta að vísa mætti innflytjendum úr landi
gætu þeir ekki séð fyrir sér og sínum. Síðar var gripið til þess ráðs að
skylda atvinnurekendur til að sjá um heimfor erlendra starfsmanna að
vinnutímabilinu loknu.
Aðgerðir stjómvalda í atvinnumálum útlendinga beindu erlendu
vinnuafli í þau störf þar sem skortur var á íslensku vinnuafli með lögum
um að aðeins mætti ráða erlendan starfsmann ef enginn Islendingur
fengist til að gegna starfinu. Helgi Þorsteinsson sagnfræðingur hefúr
bent á að jafnvel flóttamenn hafi gegnt þar ákveðnu hlutverki og dregur
hann mjög í efa að mannúðarsjónarmið hafi eingöngu ráðið ferðinni
þegar viðtöku flóttamanna bar á góma. Hefúr hann sýnt ffam á með
sannfærandi rökum að staða atvinnumála í þeim byggðarlögum, sem
tóku við flóttamönnunum á síðustu áratugum 20. aldar, hafi einnig vegið
þungt.63
Þrátt fyrir að stjómvöld hefðu lagt áherslu á að útvega erlent
vinnuafl til atvinnuveganna var atvinnulöggjöfin íslenska til þess fallin
að ógna atvinnuöryggi útlendinga með því að takmarka gildistíma
atvinnuleyfanna mjög og endurskoða með tilliti til framboðs og
eftirspumar á vinnuafli við hveija endurveitingu. Ofan á þetta bættist
svo að heimild var veitt i lögum til að afturkalla atvinnuleyfi, meðal
annars vegna ofannefndra ástæðna, meðan á gildistímanum stóð sem
varla hefur bætt á ástandið.
Erfitt er að meta áhrif þessarar stefnu á hagi erlendra ríkisborgara á
Islandi framan af lýðveldistímanum þar sem fyrirliggjandi upplýsingar
34 - Sagnir