Sagnir - 01.06.2007, Side 67

Hugmyndafræði að verki
orðrœðu og samfélagslegar mýtur. Við lítum einnig til þess Itvernig
stjórnmálamenn og flokkar nýttu sér þjóðernismýtur til að afla
málstað sínurn Jýlgis og gefa honum löggildingu. Báðar fýlkittgar,
ttieð og á ntóti samningnum, staðhcefðu að markmið sin vceru að
vernda fullveldi og sjálfstceði landsins. Voru raunverulega skiptar
skoðanir unt merkingu fullvalda ríkis eða var íslensk þjóðernishyggja
einungis skálkaskjólfýrir raunverulega stefnu stjórnmálamanna?
Orðrœðan myndast
Hugmyndafræði sjálfstæðisbaráttunnar hefur fest sig rækilega í
sessi í hugum og hjörtum landsmanna en sú þróun var ekki neinum
tilviljunum háð. Menntastofnanir og stjómvöld ráku um áratugaskeið
markvissa innrætingu þjóðemisgilda og endurspegluðust áhrif þessarar
innrætingar víða um samfélagið, þá ekki síst á stjómmálasviðinu.
Söguritarar eins og Jón J. Aðils og Jónas Jónsson frá Hriflu hafa
skilgreint sjálfstæðisbaráttuna sem homstein íslenskra stjómmála og
þjóðfélagsumræðu um áratugaskeið. Ymsir ffæðimenn telja þessar
hugmyndir hafa mótað sameiginlegar minningar Islendinga um sögu
sína og síðan orðið að ríkjandi þjóðemisorðræðu.1 Söguskoðun Jóns
Aðils vatt sér leið inn í íslenskt skólakerfi en Jónas Jónsson ffá Hriflu
skrifaði í grein um Jón Aðils að alþýðufyrirlestrar hans hefðu verið
óhemjumikilvægir þjóðinni og í raun myndað homsteina íslenska
lýðveldisins.
í þeim þremur vakningarritum, sem birtust frá hendi
Jóns Aðils á fyrstu tíu áram 20. aldarinnar fengu
hugsjónamennimir eld, ljósker sinna pólitísku drauma.
Ekki þurfti lengi að bíða mikils árangurs. Árið 1908
svaraði yfirgnæfandi meirihluti íslenzkra kjósenda
spumingunni um viðhorfið til Dana á þann hátt að
þeir vildu meira en, að ísland væri ffjálst land í veldi
Danakonungs ... svo mikið er víst, að sú vinna, sem Jón
Aðils lagði fram frá aldamótum og þar til... 1911 hafði
stórmikla þýðingu til að benda þjóðinni og leiðtogum
hennar á hvert væri hennar hlutverk.2
á 19. öld þegar sjálfstæðisbaráttan var í algleymingi.
Fjallkonan var hönnuð með það í huga að tengja saman
fjarlæga fortíð og framfarir, náttúru og nútíð og eru
engar heimildir um tilvist hennar á fyrri öldum.
Jón J. Aðils (1869-1920) er talinn einn áhrifamesti
sagnfræðingur Islandssögunnar en þrátt fyrir það
lauk Jón aldrei háskólaprófí. Jón var bóndasonur frá
Seltjarnarnesi sem hóf nám í læknisfræði og sagnfræði
en lauk prófi í hvorugri greininni. Þrátt fyrir prófleysi
var hann ráðinn sem sagnfræðikennari við stofnun
Háskóla íslands og gerður að heiðursdoktor árið 1919
og hlaut þá um leið prófessorsstöðu við Háskólann.
Þekktastur er Jón fyrir alþýðufyrirlestra sína sem öllum
góðum sagnfræðinemum ber skylda til að þekkja.
Ef fyrirlestrar Jóns Aðils létu landsmönnum í té „ljósker sinna pólitísku
drauma" þá varð kennslubók Jónasar ffá Hriflu í Islandssögu til þess
að móta þjóðemissinnaða söguvitund landsmanna áratugum saman.
Enda var yfirlýst markmið þessara rita að kveikja með ungmennum,
sem ekki höfðu upplifað sjálfstæðisbaráttuna persónulega, „tilfinningu
fyrir því að hún væri hinn rauði þráður Islandssögunnar, raunveralegt
inntak hennar.“3
Stjómarskráin 1874 var ávöxturinn af æfilangri baráttu
og sjálfsfóm Jóns Sigurðssonar og með henni hófst nýtt
tímabil í sögu íslendinga. Þá var landið í kaldakoli eftir
margra alda kúgun og misvitra stjóm Dana. En síðan
Islendingar fengu hönd í bagga með stjóm landsins
hefir þjóðin tekið meiri ffamforam á einum mannsaldri
en á öllum þeim öldum samanlögðum, sem erlendir
menn höfðu stýrt þjóðarmálefhum íslendinga.4
Islandssaga Jónasar endurómar þannig kenningar og skoðanir
landsfeðranna um hina illu erlendu stjóm er átti sök á bágu efnahagslegu
ástandi landsins. Hugmyndir og kenningar era þar með orðin saga.
Gríðarlega áherslu á íslenska sögu í menntakerfinu telur Guðmundur
Hálfdanarson sagnfræðingur afleiðingu þess hve stóran sess „gullöldin"
skipaði: „[Fjramkvöðlar sjálfstæðisbaráttunnar litu svo á að glæst
fortíð þjóðarinnar væri óræk sönnun þess að sjálfsforræði væri grannur
SAGNIR - 63