Alþýðuhelgin - 24.12.1949, Blaðsíða 8

6
JÓLAHELGIN
að hræi, eigi alveg ólíkt villiþjóðum,
er lifa á veiðum og dýrafæðu; þær
hlaupa yfir grænar grundir og bezta
land út í einhverja afkima, þangað
sem dýrin hafa flúið undan þeim;
en þegar veiðin er uppi, þá liggur
ekkert fyrir nema sultur og seyra,
eymd og volæði, hallæri og mann-
dauði. Veraldar-reynslan er marg-
búin að sanna það, að ekkert það
land, þar sem jarðræktin er í barn-
dómi sínum, eða er harla ófullkom-
in, getur. nokkurn tíma náð neinum
talsverðum fólksfjölda, hversu frjó-
samt sem slíkt land kynni að vera í
sjálfu sér.
Það, að annað eins eyðisker og
Grímsey hefur nokkurn tíma byggt
verið, og er byggt ennþá, þar sem á-
gæt svæði standa í auðn uppi um
sjálft meginlandið, verður eigi öðru-
vísi skilið en svo, að menn hænast
oft mjög að slíkum stöðum, þar sem
einhverja bráð er að fá um stundar-
sakir, án þess að íhuga, hversu hverf-
ul og ónóg slík bráð er, til að menn
geti haft þar nokkurn veginn jafnt
viðurværi og lífsuppeldi.
Vér viljum nú nokkuð nákvæmar
íhuga eyju þessa, og skýra frá henni
samkvæmt ritum kunnugra manna:
Grímsey liggur, eins og kunnugt
er, úti í reginhafi, 12 mílur í útnorð-
ur undan Húsavík. Hún er norður
undir 76. mælistigi norðlægrar
breiddar, og er talin 1800 faðmar á
lengd og 900 faðmar á breidd. í eðli
sínu er eyja þessi nokkurs konar
stuðlabergstindur, sem jarðeldur
hefur skotið upp úr sjónum. Hún er
að miklu leyti mjög jarðvegslítil, og
tjáist að vera mjög sendin og eydd
af hafróti og ísagangi. — Öllum ber
saman um, að henni hafi á síðari öld-
um farið mjög svo aftur, og Ólavíus,
sem ritaði ferðabók sína 1780, fer
þar um svofelldum orðum:
„Fyrir 50 til 60 árum segja menn,
að verið hafi 11 býli á eyju þessari,
og mátti á þeim hafa 24 kýr, og að
því skapi ásauð“; en nú segir John-
sen í bók sinni um jarðtal hér á landi:
„Túnrækt svo nokkru nemi, verður
hér varla komið á vegna ísa og bráð-
viðra mciri en nokkursstaðar annars-
staðar á landinu. Reki sá, sem staðn-
um ber, hrökkur eigi nærri til nauð-
synlegs viðurhalds húsanna, og það
því síður, sem menn neyðast til að
hafa liann meðfram til eldsneytis
vegna staklegasta eldiviðarskorts, þó
I
sparsemi mesta sé við höfð; enda
rekur sum árin ekkert“.
Það er mælt, að í Grímsey séu 'nú
fjórar nautkindur og hér um bil 80
fjár, og er þetta þá allur bústofn-
inn fyrir 56 eyjarbúa, er þar eru
nú, en að öðru leyti draga þeir fram
lífið með fuglaveiði og fiskiveiðum,
þegar gæftir eru. Fugl sá, er þar fell-
ur, er rita og fýlungi, og til þess að
skilja, hve aðgengilega og heilnæma
fæðu Grímseyingar verða að leggja
sér til munns, ))arf eigi annað en
lesa ferðabók þeirra Eggerts Ólafs-
sonar og Bjarna Pálssonar, bls. 625,
en þar segir svo:
„Til að ná lýsistegund þeirri, er
fugl þessi (sumsé fýlfunginn) spýr
frá sér, er bundið fyrir hann fram-
an og aftan, svo ekkert spillist, og
er fitutegund þessi etin í stað smjörs
við hörðum fiski“, og má slíkt vel
kalla neyðarkost, og engu betri en
þann, er Skrælingjar leggja sér til
munns, og er honum þó við brugðið.
Þá er nú sagan litlu betri, þegar
um vatnið er að tala, því það kvað
að vitni þeirra félaga bæði vera ó-
hreint og mjög daunillt, og mjög oft
er sagt það verði skemmt og rotið, ng
halda menn, að skemmd þessi valdi
sjúkdómi þeim er allir framandi fá,
sem neyðast til að lifa á evðiskeri
þessu. Bjarni Pálsson segir, að sjúk-
dómur sá, er aðkomumenn fá á eyju
þessari, sé nokkurs konar vatnssýki
í öllum líkamanum, sem hlaupi út í
sár, og ’ líkist holsveiki, og heldur
hann, að þetta komi af hinni óheil-
næmu fæðu og hinu skemmda vatni,
er menn þar neyðast til að lifa á.
Olavíus talar og um þennan sama
sjúkdóm, og segir hann verði oft að
nokkurs konar holdsveiki, enda kvað
Grímseyingar og eigi kemba hær-
urnar, og er það sögn kunnugra
manna, að eyjan mundi eyðast af
fólki, ef þangað flæktust eigi við og
við ýmsir út frá landinu, er varla
þykja vistgengir.
Vér höfum fyrir nokkrum árum
talað við gagnkunnugan, skynsaman
og skrumlausan mann, sem verið
hafði yfir 20 ár á Húsavík, þangað
sem Grímseyingar sækja, — um eyju
þessa, og kvað hann raun til þess að
vita, að fólkið væri eigi tekið burt af
henni og flutt í land, því að slíka
aumingja sem Grímseyingar væru,
hefði hann hvergi séð hér á landi,
og var hann þó landi voru mjög
kunnugur. Þá gaf og hinum enska
skipstjóra, Commerell, á að líta, þeg-
ar hann sigldi þangað 1857, því að
svo sagði hann oss, að aumara fólk
hefði hann aldrei séð á ævi sinni,
og að eigi gætu menn talið það sker
byggilegt, enda mun og fyrst hafa
farið að ganga fram af honum, þegar
hann sá prestssetrið og prestskepn-
una, sem þar hafði þá verið látinn
kúra um tíma.
Það er að vonum lítill sómi fyrir
land vort og stjórn þess, þegar
menntaðar og framandi þjóðir sja
slíka útlegðarstaði, því þeir væru
illhafandi fyrir óbótamenn, og það
ætlum vér að allir menntaðir menn,
sem af eigin reynslu þekktu baeði
Grímsey og Síberíu, mundu eigi
lengi þurfa að hugsa sig um, að
heldur vildu þeir kjósa Síberíu en
slíkah stað, og er þó útlegðarstaður
þessi alræmdur um allá Norðurálf'
una. Oss virðist það engin bót í máli,
þótt það kynni að verða sagt um
eyju þessa, að þar sé góður afli með
köflum, því að slíkt mætti og finna
á Jan-Mayen, og jafnvel á Spitsbergi'
en, og mun þó engum detta í hug, oð
flytja þangað bústað sinn, eða vera
valdur að því, að menn komist á
slíka útlegðarstaði, einkum þegar um
nóg landrými er að gera á megin"
landinu. Það liggur í augum uppi,
að góðu árin á Grímsey munu vera
hin langfæstu, þegar menn vita með
vissu, að hafísinn vitjar allra út-
kjálka landsins sjö sinnum á hverj-
um tíu árum, enda er hann og að
dómi allra hinná beztu vísinda-
manna alltaf að verða smá-nær-
göngulari og nærgöulari hinum norð-
lægustu löndum. Dæmi þessa ma
finna í ýmsum lærðum bókum
Bandafylkjanna, því sökum kuldans
við Hundsonflóann hafa þeir gert sér
far um að komast að, hvort norður-
heimsskautsísinn færi vaxandi eða
eigi, og sýnist allt benda á, að svo
sé, enda má og sjá á ferðabók Graaes,
að Norður-Grænlendingar eru alltaf
að fækka og færa sig suður á við,
er þeir segja að norðurstrendur
Grænlands verði æ óbyggilegri. Það
sama mun og saga lands vors sýna,
sé hún lesin vel niður í kjölinn, og
tjáir oss íslendingum á útkjálkum
og úteyjum lands þessa að norðan-
verðu lítt að berjast við þessa óblíðu
náttúrunnar, því kuldi og ís munu
þar örðugir fyrir alla jarðarrækt,