Alþýðuhelgin - 24.12.1949, Blaðsíða 42

40
JÓLAHELGIN
♦
Þættir úr 72 ára sögu Isafoidarprentsmiðju h.f.
r
Stærsta útgáfufyrirtæki á Islandi.
FORMÁLSORÐ.
Eins og kunnugt er, var Jón bisk-
up Arason írumkvöðull þess, að
prentlistin fluttist til íslands. Er það
haft fyrir satt, að hann hafi um
1525 keypt þýzkt eða sænskt prent-
verk, og vitað er, að hingað flutt-
ist að hans tilhlutan sænskur prent-
ari, séra Jón Matthíasson, er prest-
ur varð á Breiðabólstað í Vestur-
hópi.
Skömmu eftir að Guðbrandur
Þorláksson varð biskup
að Hólum, komst prent-
smiðian í hans eigu. Sum-
ir telja, að Guðbrandur
hafi upphaflega keypt
nýja prentsmiðju, en
gamla perntverkið síðar,
og þá sameinað bæði. í
prentsmiðju sinni lét
Cuðbrandur síðan prenta
fjölda rita, og er merkast
þeirra biblían mikla, sem
við hann er kennd. Prent-
smiðja þessi var síðan
rekin á Hólum til ársins
1684, er Þórður biskup
Þorláksson fékk konungs-
leyfi til að flytja hana
suður að Skálholti. Þar
var hún síðan í 18 ár, en
árið 1703 var hún flutt
aftur norður til Hóla. Að
því sinni var hún þar í
nálega heila öld. Var síð-
ast prentað í henni árið
1799, en hún því næst
dæmd ónýt og lögð niður,
enda að stofni til orðin
töluvert á þriðja hundrað
ára gömul.
Aðra prentsmiðju sína
eignuðust íslendingar ár-
ið 1773, er Hrappseyjar-
prentsmiðja komst á fót.
Hún starfaði vestur í
Hrappsey um rúmlega
20 ára skeið, unz Magn-
ús konferenzráð Steph-
ensen keypti hana. Rak
hann prentsmiðjuna síðan á Leir-
árgörðum og Beitistöðum árin
1795—1819. Þá var hún flutt út í
Viðey, þar sem hún var í 25 ár.
Þá var tekið að ræða um flytja hana
til Reykjavíkur, einkum vegna
prentunar í þágu hins nýstofnaða
alþingis. Varð það úr, að prentsmiðj-
an var flutt þangað sumarið 1844,
'og komið fyrir í svonefndri Berg-
mannsstofu, þar sem nú er Aðal-
stræti 9. Höfðu stiftsyfirvöldin um-
ráð yfir prentsmiðjunni, sem var þó
sérstök stofnun og rekin fyrir eigin
reikning. Nefndist hún prentsmiðja
landsins eða Landsprentsmiðjan.
Árið 1876 var hún seld Einari prent-
ara Þórðarsyni, sem rak hana síðan
til ársins 1886.
Allt fram til 1877 var Landsprent-
smiðjan eina prentsmiðjan í Reykja-
vík, enda þótli þess gæta á ýmsan
hátt, að hún hefði einokunaraðstöðu
um bókagerð alla og blaðaprentun í
bænum. En það ár eignaðist hún
keppinaut, sem reyndist svo harð-
ur í horn að taka, að eft-
ir níu ára samkeppni
gleypti hann gömlu
prentsmiðjuna með húð
og hári. Þessi keppinaut-
ur var ísafoldarprent-
smiðja, sem á nú að baki
sér meira en sjö áratuga
sögu. Hefur hún megin-
hluta þess tíma verið í
hópi hinba stærstu
prentsmiðja hér, og síð-
ustu áratugina einn-
ig mesti bókaútgefandi
landsins.
Saga þessa fyrirtækis,
sem hófst með því, að
það braut niður einokun-
araðstöðu Landsprent-
smiðjunnar gömlu, verð-
ur nú sögð hér á eftir í
nokkrum megindráttum.
BJÖRN OG ÍSAFOLD.
Það er upphaf þessa
máls, að þjóðhátíðarsum-
arið 1874 kom Björn
Jónsson cand. phil. frá
Djúpadal í Barðastrand-
arsýslu heim til íslatids
frá háskólanum í Kaup-
mannahöfn. Ætlun hans
var sú, að stofna í
Reykjavík þjóðmálablað
og gera blaðamennsku að
aðalstarfi sínu. Um þess-
ar mundir komu út þrjú
blöð í höfuðstaðnum.
Voru það Þjóðólfur, er þá