Alþýðuhelgin - 24.12.1949, Blaðsíða 18

16
JÓLAHELGIN
Ben. Gröndal:
Gamanbréf til ,,Rúka”.
Benedikt Gröndal Sveinbjarnar-
son var ekki pennalatur maður. Fáir
íslendingar munu hafa skrifað lengri
sendibréf en hann, þegar andinn kom
yfir hann, sem oft var, og enginn
skemmtilegri. Vafalaust má telja, að
liingað og þangað séu í fórum manna
bréf og aðrar ritsmíðar eftir Grön-
dal. Þcir, sem eitthvað þess konar
hafa undir liöndum, cru vinsamleg-
ast bcðnir að tilkynna það og lána
til afritunar, vegna hinnar nýju út-
gáfu, ísafoldarprentsmiðju á ritum
Gröndals. Gunnar Einarsson prent-
smiðjustjóri og Gils Guðmundsson
ritstjóri veita ölhi slíku móttöku
fyrir hönd útgefanda.
Nýlega hefur komið í leitirnar
bréf það frá Gröndal, scm prentað er
hér á eftir. Er aðalefni bréfsins leik-
rit í gamansömum stíl, þar sem höf-
uðpersónurnar eru hinn frægi
Djúnki, sem allir íslendingar kann-
ast við, þó ekki sé nema m' Heljar-
slóðarorustu. og Jón Guðmundsson
Þjóðólfsritstjóri. Fara hér á eftir
nokkrar skýringar við bréfið.
Rúki sá, sem bréfið er stílað til,
var Eiríkur Jónsson, síðar Garðpró-
fastur. Eiríkur var fæddur á Iloffelli
í Öræfum 1822, sonur Jóns prests
Bergssonar. Ilann varð stúdent frá
Bessastöðum 1846, hóf síðan guð-
fræðinám, en hætti því og tók að
gefa sig að norrænni málfræði, án
þess þó að ljúka prófi. Hann vann
um allmargra ára skeið að orðabók
Cleasbys og samdi sjálfur „Oldnor-
disk Ordbog“, þarft rit á sinni tíð.
Ritstjóri Skírnis var hann í mörg ár.
Eiríkur var varapórfastur á Garði
(Regensen) frá 1874 til dauðadags
18ÍKL Iíann var maður bæklaður og
eineygður. Eiríkur var vel að sér í
íslenzkri tungu og margfróður.
Bréf þetta er skrifað í Lqwen
(Louvain) í Belgíu í hinni frægu suð-
urför Gröndals með Djúnka árin
1858—1859. Djúnki var Rússi, hafði
gerzt kaþólskur trúboði og valið sér
það hlutverk, að snúa Norðurlanda-
búum til sinnar trúar. í Dægradvöl
hefur Gröndal lýst Djúnka á þessa
leið:
„Djúnki var í minna lagi meðal-
maður vexti, rússneskur, gulur í
andliti og skakkeygur, svipaður
Mongólum. ... Djúnki drakk alltaf
jafnharðan. Hann var gáfaður og
víða heima, en risti ekki djúpt í
neinu. ... Var Djúnki vanur að
ganga um á kvöldin og lesa bænir
sínar úr Breviario, en annað Brevi-
arium hafði hann einnig, sem var
konjaksflaska og bundin eins og bók,
og staupaði hann sig á henni jafnt og
þétt, en aldrei varð hann útúr full-
ur.“
Þegar Gröndal komst fyrst í kynni
við þennan einkennilega trúboða,
var Djúnki nýkominn úr „trúboðs-
ferð“ norðan af Finnmörk. Fór Grön-
dal síðan með Djúnka til Þýzkalands,
þar sem Gröndal var komið fyrir þjá
kaþólskum prestum. Þar var bóka-
safn ágætt, og svo segir Gröndal í
Dægradvöl, að þar hafi sér þótt gott
að vera. Hann var áhyggjulaus um
afkomu sína og hagi, lá í bókum, orti
og eyddi tímanum eftir hjartans lyst.
Eftir nálega ársdvöl í Þýzkalandi tók
hann sig upp og hélt til Belgíu til
móts við Ólaf frænda sinn Gunn-
laugsson, er þá dvaldist við háskól-
ann í Löwen. Þar voru saman kopin-
ir stúdentar frá mörgum kaþólskum
löndum. Var þar allmikið svallað, og
tóku þeir frændur drjúgan þátt í
stúdentalífinu. Innan um glauminn
þarna í Löwen orti Gröndal ágæt
kvæði og ritaði hina óviðjafnanlegu
Heljarslóðarorustu. Dvaldist hann í
Löwen þar til síðla í ágústmánuði
1859, og er bréf það, sem hér er
prentað, því ritað skömmu áður en
Gröndal yfirgaf hinn belgiska stúd-
entabæ og hélt til Kaupmannahafn-
ar.
Ólafur sá, sem um er talað í upp-
hafi bréfsins, er að sjálfsögðu Óiaf-
ur Gunnlaugsson. Ólafur var sonur
Stefáns land- og bæjarfógeta Gunn-
laugssonar og Ragnhildar konu hans,
móðursystur Gröndals. Ólafur var
gáfumaður mikill. Hann varð rit-
stjóri áhrifamikils blaðs í París (Le
Nord) og reyndist að öllu hinn mik-
ilhæfasti maður.
Jón Guðmundsson ritstjóri Þjóð-
ólfs er svo kunnur maður, að óþarft
ætti að vera að segja á honum deili.
Þess eins skal getið til skýringar á
orðum Gröndals, að Jón hafði um
skeið (1835—1847) verið umboðs-
maður Kirkjubæjarklausturs. Þegar
Gröndal fór í suðurförina með
Djúnka, gat Jón Guðmundsson þess
í blaði sínu og fór allhörðum orðum
um Gröndal fyrir að játast undir
áraburð kaþólskra manna. Hefur
Gröndal auðsjáanlega fengið fréttir
af þessu suður í lönd, sennilega í
bréfi frá einhverjum landa sínum.
Er hann Jóni allreiður, eins og „leik-
ritið“ hér á eftir ber vott um. Síðar
sættust þeir Jón og Gröndal, og er
til skemmtilegt bréf frá Gröndal til
Jóns, þar sem hann minnist nokkuð
á þessi efni, á sinn sérkennilega og
frumlega hátt. Þar segir:
„Ég man einungis, að ég reiddist
út af Þjóðólfi hérna um árið, þegar
hann sagði að ég væri að.yrkja ka-
þólska sálma fyrir Djúnka, því það
var lygi; ég skrifaði upp fyrir hann
Lilju, sem er kaþólskt kvæði, og þar
mcð gerði ég ekki meira en sá prót-
estantiski biskup Finnur hafði áður
gert, og fékk lof fyrir en engar
skammir. Ég hef nú tekið revanche
á Djúnka fyrir öll hans strákapör,
nefnilega með kapítulanum í Heljar-
slóðarorustunni. Nú er Djúnki fyrir
nokkrum tíma búinn að kasta trúnni
og hempunni og er í Wúrtenberg ein-
hvers staðar. ... Jæja, sem sagt, ég
varð nú reiður Þjóðólfi, en í raun-
inni hef ég alténd haldið upp á
hann, því hann er þó okkar bezta
blað — sem er þér að þakka — nota
bene samt ef hann ekki verður of
danskur, því Danir eru raunar per-
sónuleg góðmenni, en pólitísk skít-
menni, og við íslendinga ætíð falsk-
ir, fláir og níðingslegir. Þessu var ég
nú raunar búinn að gleyma, og þú
hefðir ekki þurft að minnast á það.
Ég er ákafamaður og verð oft illur
við vini mína, en svo er það horfið
þvi nær samstundis ...“
Biering sá, er Gröndal talar mest
um að gefið hafi Álftnesingum „inn-
an úr áttatíu kindum“, er Moritz
Wilhelm Biering kaupmaður í
Reykjavík, danskur maðui;, ættaður
i