Sveitarstjórnarmál - 01.03.1995, Síða 28

FÉLAGSMÁL
þessa upphæð ýmsir raunverulegir
útgjaldaliðir einstaklingsins, svo
sem vegna húsnæðis. Það er því
ljóst að afar oft er þessi framfærslu-
grunnur, þ.e. sá lágmarkstilkostnað-
ur sem þarf til að lifa, það sem lögin
kalla „það sem nauðsyn krefur",
hærri en t.d. atvinnuleysistrygginga-
bætur, hærri en heildarbætur frá
Tryggingastofnun ríkisins, og það
sem verst er, hærri en nokkuð al-
gengir launataxtar sem fólk vinnur
fyrir átta tíma á dag, fimm daga vik-
unnar. Það segir nokkra sögu sem
ég kem að síðar. Tveggja manna
fjölskylda fær téðan framfærslu-
grunn margfaldaðan með 1,3,
þriggja manna fjölskylda margfald-
aðan með 1,6 o.s.frv. Sum sveitarfé-
lög víkja frá þessari fyrirmynd í
ýmsum efnum; miða við aðrar bóta-
upphæðir í framfærslugrunni eða
nota aðra stuðla til að samræma
upphæðina stækkandi fjölskyldu. Þá
er einnig nokkuð mismunandi
hvaða þættir framfærslukostnaðar-
ins skuli felast í grunnupphæðinni
og hvaða þættir eru greiddir sérstak-
lega til viðbótar henni. Sama fjöl-
skylda mundi þar af leiðandi fá mis-
háa upphæð í fjárhagsaðstoð eftir
því um hvaða sveitarfélag er að
ræða, eins og lögin gera raunar ráð
fyrir, en hæsti framfærslugrunnur-
inn sem ég fann er 50% hærri en
hinn lægsti; sá munur milli sveitar-
félaga getur síðan aukist eða minnk-
að eftir annarri útfærslu reglnanna.
Ljóst er því að fjárhagsaðstoð
sveitarfélaga við einstakling er mis-
mikil, ljóst er einnig að hún er í
mörgum tilvikum hærri en umsamd-
ir launataxtar og almennir bótataxtar
í landinu og ljóst er væntanlega
einnig orðið af framansögðu að
reglurnar um útreikning fjárhags-
aðstoðar eru afar ógagnsæjar og
flóknar. Umsækjandi þyrfti að hafa
meiri háttar reikningshaus, ef hann
vildi sjálfur persónulega mynda sér
skoðun á því hvaða upphæð honum
ber eða hvort það sem hann fær er í
samræmi við reglur sveitarfélagsins.
í sjálfu sér skyldar ekkert sveitarfé-
lögin til að hafa gagnsæjar reglur,
lögin ætlast aukin heldur til að beitt
sé einstaklingsbundnu mati hverju
sinni og með þessu bendi ég aðeins
á að reglur sveitarfélaganna um fjár-
hagsaðstoð veita mikið svigrúm til
túlkunar og mismununar. Eg legg
þá enga neikvæða merkingu í það
orð; mismunun er ekki í sjálfu sér
röng, hún getur verið skynsamleg
og sanngjöm og einstaklingsbundið
mat á aðstæðum kallar væntanlega
óhjákvæmlega á hana að vissu
marki.
Almennt má um fjárhagsaðstoð
sveitarfélaganna segja að hún er að-
eins ætluð til daglegrar framfærslu,
henni er ekki ætlað að standa straum
af fjárfestingum eða afborgunum
lána þótt í reynd sé stundum erfitt
að draga skýr mörk þar á milli. Fjár-
hagsaðstoðinni er ætlað að vera eins
konar þrautaráð, nú sem fyrr,
þannig að því aðeins komi til hennar
að aðrar afkomuleiðir bregðast, svo
sem tekjur af vinnu, eignum og bót-
um.
Þá vil ég benda á að réttur ein-
staklings til fjárhagsaðstoðar sveit-
arfélagsins er ekki kominn undir
fjárhag þess.
Fjárhagsaðstoð sú sem einstakl-
ingar fá frá sveitarfélagi sínu er
framtals- og skattskyld.
Skylda sveitarfélags til þess að
taka á móti umsókn um fjárhagsað-
stoð, meta hana og samþykkja ef
aðstæður kalla á það er ótvíræð.
Eins og ég hef nefnt humma mörg
sveitarfélög þessa skyldu fram af
sér, hafa engar reglur og hafa enga
fjárhagsaðstoð veitt áratugum sam-
an. Réttlætingin er að enginn hafi
sótt um, svona vandræði fyrirfinnist
ekki í viðkomandi sveit. Þessi rétt-
læting og rökleiðsla er einfaldlega
ekki rétt. Eðlilega biðja íbúarnir
ekki um þjónustu sem þeim stendur
ekki til boða, og ennþá síst um fjár-
hagsaðstoð, „fátækraframfærslu",
sem á sér þessa löngu og mann-
skemmandi sögu, sem ég áðan rakti.
Þeir sem þurfa aðstoð í þannig sveit,
þeir flytja einfaldlega burt þangað
sem aðstoð er veitt. Það þekkjum
við öll í hinum stærri bæjarfélögum
sem búa nokkuð vel að þjónustu
hvemig smærri sveitarfélögin bók-
staflega „flytja út“ öll sín félagslegu
vandamál; aldraða sem fá hvorki
heimaþjónustu né stofnanarými í
heimabyggð, fatlað fólk, foreldra
fatlaðra barna, fjölskyldur sem
vegnar illa á einn eða annan veg í
bráð eða lengd. Þeim sveitarfélög-
um, sem bjóða góða þjónustu, kem-
ur það á vissan hátt í koll af því hve
mörg sveitarfélög hliðra sér hjá
ábyrgð sinni í þessu efni og hælast
jafnvel af. Og það er mikil skamm-
sýni hjá sveitarstjórnarmönnum
þegar þeir verða því fegnir, eins og
hreppstjóramir fyrr á öldum, að sjá
fólk sem þarfnast þjónustu hverfa út
fyrir hreppsmörkin þess vegna; að
pissa í skóinn sinn velgir manni víst
um stund á tánum, en von bráðar
bítur kuldinn þeim mun fastar.
Fjárhagsaðstoð sveitarfélaga hef-
ur aukist mjög verulega að undan-
förnu. Allur samanburður milli
sveitarfélaga og samanburður heild-
arupphæða milli ára er þó örðugur
þar sem færslur sveitarfélaganna á
útgjöldum af þessum toga em ekki
með sama hætti.
Samkvæmt upplýsingum Þjóð-
hagsstofnunar var varið rúmum 627
milljónum til fjárhagsaðstoðar á
vegum sveitarfélaga á árinu 1993 og
aukningin frá árinu áður var 27%.
Eg hef borið saman útgjöld fjög-
urra stærstu sveitarfélaganna,
Reykjavíkur, Kópavogs, Hafnar-
fjarðar og Akureyrar, sem saman-
lagt telja rúmlega 150 þúsund íbúa,
eða 57% iandsmanna. Með
nokkmm fyrirvara um sambærileika
talnanna virðist mér að útgjöld þess-
ara sveitarfélaga vegna fjárhagsað-
stoðar hafi aukist um 45% milli ár-
anna 1992 og 1993 og aftur um
25% milli áranna 1993 og 1994 sem
er áætluð tala í árslok. Aukningin
milli 1992 og 1994 er kringum
80%, áætluð heildampphæð til fjár-
hagsaðstoðar á árinu 1994 í þessum
sveitarfélögum einum er um 660
milljónir. Þá er ótalin sú fjárhagsað-
22