Sveitarstjórnarmál - 01.10.1997, Blaðsíða 4

FORUSTUGREIN
Breyttar áherslur í byggðamálum
í lok apríl sl. efndu landshlutasamtök sveitarfélaga,
Samband íslenskra sveitarfélaga og Byggðastofnun til
ráðstefnu á Akureyri um þróun byggðar á íslandi -
þjóðarsátt um framtíðarsýn. Á ráðstefnunni var fjallað
um þróun byggðar á íslandi með áherslu á framtíðarsýn
og lögð áhersla á að skilgreina aðalmarkmiðin í byggða-
málum þjóðarinnar og skynsamlegar leiðir að þeim
markmiðum. Fjallað var um ýmsar grundvallarstað-
reyndir varðandi land og byggð og takmarkanir og
möguleika sem þær skapa okkur. Jafnframt var fjallað
um breytta atvinnuhætti og nýjar áherslur og reynt að
átta sig á því á hvem hátt framtíðarsýn í byggðamálum
geti falið í sér sættir en ekki sundurlyndi.
Greinilega kom fram á ráðstefnunni að ekki eru allir
sammála um það hvaða markmiðum byggðastefna eigi
að þjóna og auk þess voru skoðanir skiptar um það
hvernig byggðin í landinu þróaðist á næstu árum og ára-
tugum. Segja má að um tvö meginsjónarmið sé að ræða;
annars vegar að efla tiltekna byggðarkjama í einstaka
landshlutum með öflugri hætti en önnur byggðarlög og
hins vegar að stuðla jafnt að uppbyggingu allra byggðar-
laga. Stefnumörkun sem þarf að taka tillit til þessara
sjónamtiða er vandasöm. Líklegast er þó að heimamenn
sjálfir muni hafa úrslitaáhrif á það hvemig málin þróast í
framtíðinni með aukinni þátttöku sinni í undirbúningi og
ákvörðunum í byggðamálum.
Þróun byggðar í landinu er sameiginlegt viðfangsefni
allrar þjóðarinnar. Hún getur aldrei orðið úrlausnarefni
einungis hluta þjóðarinnar því atvinnu- og efnahags-
ástand í einum landshluta hefur með einum eða öðrum
hætti áhrif á allt gangverk þjóðlífsins. Efling byggðar í
landinu og raunhæf byggðarþróun grundvallast á góðu
og traustu samgöngukerfi, aukinni fjölbreytni atvinnu-
tækifæra, sameiningu sveitarfélaga og flutningi fleiri
verkefna til þeirra.
Samtímis því að færa fleiri verkefni, meiri völd,
ábyrgð og fjármagn út í hémðin er mikilvægt að skapa
fjölbreytt mannlíf í byggðum landsins þar sem jafnvægi
ríkir milli hefðbundinnar atvinnustarfsemi, menningar,
menntunar og tómstunda. Vissulega em það fleiri mál-
efni sem geta verið áhrifavaldar um eflingu byggðar og
búsetu. Það skiptir t.d. vemlegu máli á hvem hátt ríki og
sveitarfélög rækja skyldur sínar við íbúana m.a. á sviði
heilbrigðis- og félagsmála. Góð og ömgg heilbrigðis- og
félagsþjónusta er því mikilvægur hlekkur í þeirri
byggðakeðju sem tengir saman land og fólk og hefur
áhrif á ákvarðanir þess um búsetu. Nýlegar illa rökstudd-
ar tillögur heilbrigðisyfírvalda um niðurskurð heilbrigð-
isþjónustunnar víða á landsbyggðinni vinna hins vegar
gegn þessu markmiði.
Fleira hefur áhrif á byggðarþróun og ljóst er að til-
færsla aflaheimilda úr sveitarfélögum þar sem atvinnulíf-
ið hefur nær eingöngu byggst á sjávarútvegi veldur vax-
andi fólksflutningum milli byggðarlaga. I athyglisverðri
BS-ritgerð í hagfræði um tilfærslu aflaheimilda milli
sveitarfélaga eftir Magnús Pálma Örnólfsson kemur
fram að afar misjafnt sé hvernig sveitarfélögum hefur
tekist að halda sínum kvóta. I níu sveitarfélögum hafa
meira en 60% af upphaflegum kvóta verið seld á sama
tíma sem mörg önnur hafa tvöfaldað aflahlutdeild sína.
Kvótakerfið sem býður upp á verulega tilfærslu afla-
heimilda milli sveitarfélaga hefur bæði í för með sér
kosti og galla. Kostimir eru aukin hagræðing og betra og
markvissara skipulag veiðanna en gallamir þeir að þegar
kvóti er seldur frá sveitarfélagi þar sem atvinnulífið
grundvallast á sjávarútvegi eykst atvinnuleysi, verð á
húsnæði lækkar og tekjur sveitarfélagsins minnka. Þessi
sérstaki vandi hefur ekki verið ræddur nægjanlega á vett-
vangi sveitarstjómarmanna né leiðir til að mæta honum
og er full þörf á að á því verði breyting.
Fyrrgreindar staðreyndir um byggðarþróun í landinu
og orsakir hennar hvetja til þess að ákvarðanir í byggða-
málum verði undirbúnar og mótaðar með öðrum hætti en
gert hefur verið fram til þessa. Fmmkvæði, forysta og
ábyrgð í þeim efnum þarf að færast meira heim í hérað.
Flutningur verkefna frá ríki til sveitarfélaga og aukin
sameining sveitarfélaga hafa gert heimamenn hæfari til
að leggja gmnn að stefnumörkun í byggðamálum og að
taka sjálfir ábyrgð á mótun framtíðarfyrirkomulags og
rekstri tiltekinna málaflokka í sinni heimabyggð.
í framhaldi af byggðaráðstefnunni á Akureyri er mikil-
vægt að umræðunni verði áfram haldið á vettvangi sam-
taka sveitarstjómarmanna. Rúm tvö ár em til aldamóta
og við slík tímamót er vel við hæfi að sveitarfélögin líti
yfir farinn veg og meti hvað vel hafi tekist, hverju þurfi
að breyta, hvar ný tækifæri liggja og í framhaldi af því
að setja sér markmið um búsetu og byggðarþróun í land-
inu á nýrri öld.
Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson
1 94