Sveitarstjórnarmál - 01.06.2000, Side 22

STJÓRNSÝSLA
Stjórnsýsluleg nýsköpun og viðhorf
Gunnar Eydal hrl., skrifstofustjóri borgarstjómar
I. Sveitarstjórnarréttur
Grundvallarheimild þess sem við getum
kallað sveitarstjómarrétt er að finna í 78. gr.
stjómarskrárinnar:
Sveitarfélög skulu sjálf ráða málefnum sín-
um eftir því sem lög ákveða.
Tekjustofnar sveitarfélaga skulu ákveðnir
með lögum svo og réttur þeirra til að ákveða
hvort og hvemig þeir em nýttir.
Núgildandi sveitarstjómarlög nr. 45/1998
leystu af hólmi eldri lög frá árinu 1986. Þá
má nefna sérlög af ýmsu tagi sem varða sveitarstjómir,
s.s. lög um félagsþjónustu sveitarfélaga, skipulags- og
byggingarlög, húsnæðislöggjöfina, barnavemdarlög og
þannig mætti lengi telja. Upplýsingalög og stjómsýslu-
lög ná í meginatriðum til allrar opinberrar stjómsýslu
bæði ríkis og sveitarfélaga. Þá má nefna lög um reynslu-
sveitarfélög frá 1994 en gildistaka þeirra var nýverið
framlengd, að hluta, til þar næstu áramóta.
Þessi lög mynda rammann um sveitarstjómarréttinn.
Hér verður m.a. fjallað um kjörna fulltrúa í sveitar-
stjómum annars vegar og hins vegar embættismenn/for-
stöðumenn og viðfangsefni þeirra, framsal ákvörðunar
sveitarstjóma til nefnda og ráða, framsal ákvörðunar-
töku til embættismanna, tilraunaverkefni varðandi
stjómsýslubreytingar og loks er spurt hvert sé sjálfstæði
sveitarfélaganna í reynd gagnvart ríkisvaldinu.
II. Kjörnir fulltrúar - embættismenn
Á síðustu ámm hefiir átt sér stað allmikil umræða inn-
an stjórnkerfis nokkurra sveitarfélaga um verksvið
nefnda og ráða annars vegar og hins vegar hið embættis-
lega verksvið.
Á ámm áður var algengt að embættismenn sveitarfé-
laga væm kjömir til formennsku í hinum ýmsu nefndum
sveitarfélagsins. Á þessu varð breyting hvað Reykjavík
varðar á áttunda áratugnum og hefúr borgarstjóm síðan
kosið fúlltrúa í nefndir og ráð eftir pólitískum hlutfoll-
um á hverjum tíma.
Umræða siðustu ára hefur gengið í þá átt að skilgreina
muninn á embættisfærslu og valdsviði kjörinna fulltrúa.
Viðhorfm hafa verið þau að verkefni nefnda og ráða sé
fyrst og fremst pólitísk stefnumörkun í við-
komandi málaflokki og fylgjast með að henni
verði ffamfylgt af hálfú viðkomandi embættis
eða stofnunar. Rekstur stofnunar eða fyrir-
tækis, starfsmannamál og gerð fjárhagsáætl-
unar sé hins vegar á ábyrgð viðkomandi for-
stöðumanns. Tillögur að fjárhagsáætlun beri
hins vegar að leggja fyrir nefndina sem stað-
festir að fmmvarpið sé í samræmi við póli-
tíska stefnumörkun. Forstöðumaðurinn sé
hins vegar ábyrgur innan embættiskerfisins
fyrir rekstrinum, ábyrgur gagnvart embættislegum yftr-
manni sínum, þ.e. framkvæmdastjóra sveitarfélagsins,
borgarstjóra, bæjarstjóra eða sveitarstjóra. Milli vald-
sviðs nefnda og viðkomandi embættis sé hins vegar
ávallt grátt svæði.'1
Þannig megi líkja stjómkerfmu við tvo píramída sem
skarast. Yfirstjóm hins embættislega stjómkerfís sé í
höndum framkvæmdastjóra en æðsta stjórnvald þess
pólitíska sveitarstjóm/byggðarráö. Með mikilli einföldun
mætti stilla dæminu þannig upp hvað varðar ábyrgðar-
svið:
Nefnd: Pólitísk stefnumörkun, eftirlit með fram-
kvæmd.
Forstöðumaður: Rekstur, framkvæmd.
Framkvæmdastjóri sveitarfélags fer með æðsta emb-
ættisvald þess. Hann er ráðinn af sveitarstjóminni til þess
að annast framkvæmd ákvarðana hennar og verkefni
sveitarfélagsins, sbr. 51. gr. sveitarstjórnarlaga nr.
45/1998. í skýringum við greinina segir að sveitarstjóm
beri ábyrgð á stjómsýslu og allri starfsemi sveitarfélags-
ins. Ráða má af 52. gr. að framkvæmdastjóri fari með
daglega stjóm sveitarfélagsins.
Þrátt fyrir að framkvæmdastjóri sveitarfélagsins sé
embættismaður í skilningi sveitarstjómarlaga, er algengt
að oddviti meirihluta sveitarstjórnar gegni jafnframt
starfi framkvæmdastjóra. Þar með gegnir viðkomandi
tvenns konar hlutverkum, hlutverki pólitísks leiðtoga og
jafnramt æðsta embættismanns sveitarfélagsins. Þetta
kann að valda því að skil milli embættismanna og póli-
84