Sveitarstjórnarmál

Ukioqatigiit

Sveitarstjórnarmál - 01.06.2001, Qupperneq 16

Sveitarstjórnarmál - 01.06.2001, Qupperneq 16
Þjóðlegur fróðleikur Páll Lýðsson, Jv. oddviti Sandvíkurhrepps: Sameining og slit Grafhings og Þingvallasveitar á 19. öld Grafningshreppur í Árnessýslu er líklegast það sveitarfélag á Islandi sem oftast hefur sameinast öðrum sveitarfélögum - eða slitið sig frá þeim. I manntalinu 1703 eru Grafningsmenn taldir með íbúum Ölfushrepps. Svo er einnig þegar skrifuð er Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns í Ölfussveit í Árnessýslu í ágúst og septembermánuðum 1706. Skrásetning Ölfússveitar hefst með Grafningi, sem er þó í sér kafla: „Ellefu lög-býli hin fýrstu"1’ en að lokinni lýsingu þeirra segir: „Hér endast Grafningur, en byrjar sjálft Ölves.“2) Þingstaður í Ölfusi var þá að Bakkárholti. Þangað áttu Grafningsmenn að sækja manntalsþing sitt (sýslumannaþing). I öllum finnanlegum mann- talsbókum á 18. öld eru Grafningsbændur á Bakk- árholtsþingi. Má vera að skynsamlegur sé fyrirvari Lýðs Björnsssonar sagnfræðings í Sögu sveitar- stjórnar á Islandi um Þingvallasveit og Grafnings- hrepp: „Byggðalög þessi kunna og að hafa verið sérstök framfærsluumdæmi innan hinna fornu Ölfus- og Grímsneshreppa."31 Árið 1787 er Grafningshreppur örugglega orðinn „hreppur meðal hreppa“. Það sannar skrá Steindórs Finnssonar sýslumanns frá 20. febrúar 1787 um búljárfelli í Árnessýslu af völdum Skaftáreldanna.41 Páll Lýðsson sagnfrœðingur var oddviti Sandvikurhrepps á árunum 1970-1998, sat í sýslunefnd Árnessýslu 1974-1988 og í héraðsnefhd í tíu ár. Hann var hrepp- stjóri Sandvíkurhrepps 1982-1996. Páll varfrórði oddvitinn I óslitinn karllegg ogfrórði hreppstjórinn frá 1867 til l.febrúar 1998, er embættið var lagt niður. Hann hefur verið bóndi i Litlu-Sandvík i 42 ár. Páll hefur skrifað sjö bœkur. Svo byrjar sama ár gerð landbúnaðarskýrslu úr hverri sveit landsins (Tabel on den oeconomiske Tilstand) og strax fyrsta árið er komin skýrsla úr Grafningshreppi.5) I fýrra dæminu er talað um „Grafnings Sveit“, en landbúnaðarskýrslan á haustnóttum 1787 notar hið dönskuskotna nafn „Grafnings Repp“. Grafningshreppur lifir nú sjálfstæðu lífi um nokkurra áratuga skeið. Þótt sveitin væri fámenn og jarðirnar fylltu varla meira en tuginn, þreifst þar góður búskapur. Einkum voru fjárjarðir þar mikils metnar, enda afréttarland víðfeðmt og gott. Fáar sögur fara af hreppstjórnarmönnum fyrr en árið 1809 þegar „hreppstjórainstruxið“ kom. Það laga- boð fólst í því að hreppsnefndir, þ.e. hreppstjórnar- menn, hurfu en við tóku hreppstjórar, einn eða tveir í hverri sveit. Þeir voru opinberir embættis- menn og urðu að sverja konungi eið við upphaf embættistöku sinnar. Fyrsti eiðsvarni hreppstjóri Grafningshrepps var Gísli Gíslason, bóndi á Villingavatni. Verður nú um hann fjallað um stund. Höfðingi sinnar sveitar Gísli Gíslason var ættaður frá Þúfu í Ölfusi, sonur Gísla Sigurðssonar frá Ásgarði í Grímsnesi, bróður séra Jóns á Rafnseyri sem var afi Jóns Sigurðssonar forseta. Kvæntur var Gísli Gíslason Þjóðbjörgu Guðnadóttur frá Reykjakoti í Ölfusi, og bjuggu þau fyrst á Tannastöðum þar í sveit en fluttust að Villingavatni 1804, þar sem þau bjuggu síðan í 46 ár. Gísli var talinn höfðingi sinnar sveitar. Hreppstjóri var hann í tæp 30 ár, sáttasemjari og meðhjálpari í 44 ár og bólusetjari i 40 ár. í embættisverkum hlífði hann hvorki sér né öðrum, lét suma bændur lóga fénaði á haustin ef honum þótti glannalega sett á. En að sama skapi hjálpaði hann mönnum á vorin ef heyþrot eða matarskortur vofðu yfir. Hann var slíkur reglumaður á vín og tóbak að sveitungar hans þorðu ekki drukknir á mannamót ef þeir vissu af honum þar. Gísla er svo
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100

x

Sveitarstjórnarmál

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sveitarstjórnarmál
https://timarit.is/publication/1063

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.