Sveitarstjórnarmál - 01.06.2001, Síða 20

Þjóðlegur fróðleikur
og sauði nokkra dró ég undan til að bæta hitt upp,
og líka lagði ég ekki það framtalda allt i tiund í
sama augnamiði.“
Mjög hreinskilinn er framburður Gisla hrepp-
stjóra en ekki varð þetta honum þó til framdráttar
hjá sýslumanni.
Tillaga um að leggja Grafningshrepp
niður
Grafningsbændur og Þingvallaprestur urðu að
nátta sig í Bakkárholti, því næsta morgun var réttur
aftur settur. Sjö bændanna tóku dómsátt og
hækkaði framtal hvers þeirra um 3 til 4 jarðar-
hundruð. „En þeir 3 eftirverandi, hreppstjóri Gisli
Gislason á Villingavatni, Þórður Gíslason á
Ulfljótsvatni og Þórður Magnússon á Ölvesvatni,
vildu ekki sættast við klagandann.“ Sóru þeir eið
að framburði sínum frá deginum áður. Orðahnipp-
ingar urðu milli prestsins og Gísla hreppstjóra, sem
reyndist vel að sér í lögum og vitnaði í Jónsbók,
kaupabálk, 6. kapítula. Þar tilnefnir lögbókin í
hvaða ásigkomulagi búpeningur skal vera þegar
metinn er að vori.
Dómur féll að lokum þannig að Gísli Gíslason
skyldi svara sektum sem næmu 5 ríkisdölum og
6 skildingum, Þórður á Ulfljótsvatni fékk í sekt
1 ríkisdal og 84 skildinga en Þórður á Ölvesvatni
fékk 3 ríkisdala og 87 skildinga sekt. Á landaura-
vísu, þar sem jarðarhundrað var jafnt kúgildi eða
kýrverði, má reikna út sektir þessar á nútímavísu.
Um þetta leyti var kýrin metin í verðlagsskrám á
20 ríkisdali. Sekt Gísla hreppstjóra virðist því vera
um fjórði partur af kýrverði. Samkvæmt skattmati
ársins 2000 var kýrin metin á 70 þúsund krónur.
Prestinum var áskilinn tíundi partur sektargreiðsl-
unnar. Hitt rann til „Grafnings sveitar fátækra
íjárhirðslu“.15)
En þar með var málið ekki búið. Séra Einar S.
Einarsen á Þingvöllum hafði ritað Hoppe stiftamt-
manni bréf þann 25. apríl 1827. Þar kemur fram að
Þórður sýslumaður hafði lagt til við stiftamtmann-
inn að þessar breytingar ætti að gera á stöðu
Grafningshrepps innan Árnessýslu:
1. Að Grafningshreppur yrði sameinaður
Þingvallahreppi undir nafni hins síðarnefnda
hrepps. Kristján Magnússon í Skógarkoti yrði þá
hreppstjóri hins nýja hrepps en Gísli Gíslason á
Villingavatni léti af hreppstjóravöldum.
2. Að hreppstjórnarþing beggja hreppanna yrði
á Heiðarbæ.
3. Að manntalsþing sýslumanns yrði á Stóruborg
í Grímsnesi eins og verið hafði hjá Þingvellingum.
4. Að fátækrakassar beggja sveitanna yrðu
sameinaðir.
Þingvallaprestur var nú spurður álits á þessum
tillögum sem hann tók vel undir. Sameining væri
eins nauðsynleg og hún væri nytsamleg. „Bændur í
Grafningshreppi, ekki síst hreppstjórinn, eru
ákærðir um tíundarsvik fyrir yfirvöldunum, og þar
sem allt annar hugsunarháttur er í Þingvallahreppi,
þá er niðurstaða mín sú, að þessi ríkjandi farsótt
(tíundarsvikin) í Grafningi myndi hjaðna strax og
sameining við Þingvallasveitina kæmist á.“'6)
Bændur mótmæla nýjum þingstöðum
Hvernig tóku svo bændur í Grafningi þessum
tillögum? Þegar þeir fréttu hvað til stæði rituðu
þeir stiftamtmanni bréf þann 6. júní 1827. Undir
það rita 10 Grafningsbændur, jafnt þeir sem sluppu
við ákæru og hinir sem lentu í súpunni. Þeir vara
við þessari breytingu. Benda þeir á að Heiðarbær
sé ekki vel fallinn til hreppskilaþinghalds, „því frá
mestum parti hennar (sveitarinnar) að Heiðarbæ í
Þingvallahrepp er so langur vegur að um haust-
tímann ... verður vart komist nema annars vegar á
dag fyrir vegalengd, og sá vegur þar með mikið
slæmur yfirferðar vegna brattra klifja sem á hönum
eru víða og tíðum gjörist ófær þegar snjór er á
jörðu.“
Sömu sögu hafa bréritarar að segja um flutning
manntalsþingsins frá Bakkárholti að Stóruborg.
Lengri væri vegurinn að Stóruborg „og þar fyrir
utan ferjuvatnsfall (Sogið), sem öll þessi sveit
verður að sækja yfir að Stóruborg". Vildu
bréfritarar hafa hreppskilaþingið á Úlfljótsvatni en
sækja manntalsþingið sem fyrr að Bakkárholti.171
Þingvallaprestur flæmist úr kalli sínu
Ekki varð sýslumanni né stiftamtmanni hnikað
og þann 6. desember 1828 var Grafningur endan-
lega kominn yfir til Þingvallasveitar og Kristján í
Skógarkoti hafði öll hreppstjóravöld. Virðist þeim
merka manni hafa tekist þar vel upp og engar
kvartanir eru séðar um embættisrekstur hans.
En hvað er þá að segja af sóknarprestinum á
Þingvöllum, Einari Sæmundssyni Einarsen. Naut
hann árangurs verka sinna? Kannski eitthvað í
peningum talið, en hitt kom brátt í ljós að ekki
varð minni eldurinn né óvildin til prestsins hjá
sóknarbörnum hans í Grafningi. Ekki var honum