Helgafell - 01.09.1942, Blaðsíða 43

BRÉF FRÁ LESENDUM
271
meira hispursleysi en tíðkazt hefur af hálfu
þeirra, sem bót mæla því ástandi, sem er í
Ráðstjórnarríkjunum, hvað þessi atriði snertir.
Eru ýms ummæli hans hin athyglisverðustu, en
þó finnst mér hann ekki taka af um það öll
tvímæli, hvort hann álíti þar ritfrelsi eða ekki.
Hann lýkur ritdómnum með því að segja, að
lýðræði Ráðstjórnarríkjanna og frelsi til þess að
tala og skrifa muni aukast og verða fyllra eftir
því sem öryggi landsins aukist inn á við og út
á við. Þótt dómprófasturinn í Kantaraborg og
ýmsir aðrir virðist vera þeirrar skoðunar, að í
Ráðstjórnarríkjunum sé hið fullkomnasta lýð-
ræði og algerasta ritfrelsi, sem hugsast geti,
telur Sverrir, að ástand þessara mála þar í landi
geti breytzt til hins betra, og er ég honum al-
gerlega sammála um það.
Hann segir ennfremur: „Allt prentað mál er
undir eftirliti hinnar opinberu ritvörzlu (Glav-
Ht), sem hefur fulltrúa i öllum útgáfufélögum".
Og hann segir, að ritskoðuninni sé jyrat og
fremst, (þ. e. a. s. þó ekki einungis) ætlað að
afstýra útgáfu „gagnbyltingarsinnaðra" rita, en
ég fæ ekki séð, hvernig slíkt fær samrýmzt því,
sem venjulega er nefnt ritfrelsi, einkum og sér
í lagi, þegar það er algerlega á valdi ritskoðun-
arinnar að ákveða, hvað teljast skuli „gagn-
byltingarsinnað", enda virðist það ekki hafa
verið ótíðum breytingum undirorpið, hvað talið
hefur verið því markinu brennt.
Á hinn bóginn telur Sverrir, að í fagur-
menntum og heimspeki ríki þar sízt minna
frelsi en í þeim löndum, sem lýðfrjálsust eru
talin, en ég hefði haldið, að í öðrum löndum
að minnsta kosti yrði það talin veigamikil skerð-
ing á frelsinu, ef „allt prentað mál" væri undir
eftirliti opinberrar ritskoðunar.
Ef ritstjórinn hefði spurt mig að því, hvort
ég teldi ritfrelsi í Rússlandi, og hefði ég átt
að svara með jái eða neii, hefði ég orðið að
vita, hvað átt væri við með ritfrelsi. Ég myndi
því hafa spurt, hvort ritstjórinn teldi sig búa
við „ritfrelsi", ef útgáfa Helgafells væri und-
ir eftirliti opinbers aðilja, og þá líklega
Menntamálaráðs, og það ætti fulltrúa í stjórn
timaritsins og mætti hafa hönd í bagga með
þvf, hvað þar birtist, og þyrfti ekki að gera aðra
grem fyrir synjun á prentun ritgerða en þá.
að þœr væru „gagnbyltingarsinnaðar", sem a
vorri tungu yrði væntanlega nefnt „á móti
töannfélaginu". Ef hann svaraði þessari spurn-
mgu játandi, mundi ég einnig svara því ját-
andi, að ritfrelsi væri í Rússlandi. En svaraði
han» því neitandi (og það mundi hann vafa-
laust gera), mundi ég einnig neita þvf, að þar
væri ritfrelsi.
Eða hvernig mundu t. d. forvígismenn út-
gáfufélagsins Máls og menningar taka því, ef
Menntamálaráði væri heimilað eða fyrirskipað
að hafa fulltrúa í félaginu til eftirlits? Ég vona
að minnsta kosti, að þeir teldu það skerðingu
á ritfrelsinu.
Undanfarið hafa verið deilur með Mennta-
málaráði og fslenzkum listamönnum og rithöf-
undum. Ymsir þeirra rithöfunda, sem nú hefja
hæst fána andlegs frelsis á íslandi, hafa skrif-
að mikið um Ráðstjórnarrfkin, og ég hefi ekki
orðið var við, að þeir teldu þar skorta á andlegt
frelsi, þar á meðal ritfrelsi, þótt þeim sé það
vafalaust kunnugt, að „allt prentað mál er
undir eftirliti hinnar opinberu ritvörzlu". Þeir
tejja starfsbræður sína í Rússlandi eiga við rit-
frelsi að búa, þótt útgáfa rita þeirra sé háð
eftirliti hins opinbera, en myndu þeir telja
sjálfa sig njóta ritfrelsis, ef útgáfa rita þeirra
hér væri sett undir eftirlit einhvers opinbers
aðilja, t. d. Menntamálaráðs? Sumir kynnu
að álíta, að eftir ánægju þeirra að dæma með
skipun þessara mála í Rússlandi, mundu þeir
ekkert hafa við slíkt að athuga, jafnvel fagna
því og telja frelsi sitt jafnmikið eftir sem áður
og kannske meira að segja álíta það hafa auk-
izt. En mér finnst þó afstaða þeirra til afskipta
ráðsins af májefnum listamanna og rithöfunda
fremur benda til þess, að þeir myndu ekki
sætta sig við slíkt, heldur taka upp skelegga
baráttu fyrir ritfrelsi á íslandi og mótmæla öll-
um afskiptum hins opinbera af útgáfu prentaðs
máls, þar eð slíkt samræmist ekki ritfrelsinu.
En hvi gera þeir ekki sömu kröfur fyrir hönd
rússneskra stéttarbræðra sinna? Getur það ver-
ið, að það sé ekki ritfrelsið í sjálfu sér, sem
þeim er annt um, heldur sitt eigið ritfrelsi,
og er „ritfrelsið" þá frelsi fyrir suma, en aðra
ekki? Eða er merking hugtaksins ritfrelsi önn-
ur í Rússlandi en á íslandi? Og fyrst þeir eru
formælendur hvors tveggja „ritfrelsisins", við
hvorri tegundinni, þeirri rússnesku eða þeirri
íslenzku, skyldu menn eiga að búast, ef þeir
fengju völd í menningarmálum þjóðarinnar?
Deila Iistamannanna og rithöfundanna við
Menntamálaráð er hin athyglisverðasta, og sök-
um deiluefnisins hljóta allir hugsandi menn að
láta málið sig nokkru skipta. Styrinn stendur
um það, hvort hið opinbera eigi að styrkja rit-
höfunda og listamenn eftir verðleikum einum
eða eftir stjórnmálaskoðun og fylgispekt við
valdhafana. ! rauninni er því um það deilt,