Helgafell - 01.09.1942, Blaðsíða 42

270
HELGAFELL
andlegu eða „praktisku" sjónarmiði, og þvt
vitnar heildarsvipur hins sanna listaverks alltaf
greinilega um alvöru og dýpt listrænnar tilfinn-
ingar höfundar þess.
Ef Hallgrímskirkja verður reist eftir uppdrætti
Guðjóns Samúelssonar, er illa farið. Enginn ef-
ast um það, að mönnnum, sem standa að
framkvæmd þessa verks, sé full alvara um
að reisa Hallgrími Péturssyni og íslenzkri
kirkjumenningu virðulegan minnisvarða. Þeir
ætlast ekki til að miklum fjármunum
verði sóað í byggingu nýs sýnilegs tákns þess
gelgjuháttar og óljósu hugtaka, sem komandi
kynslóðir munu álíta sorglegan þátt £ nútíma-
þjóðlífi íslendinga. Við eigum nóg slíkra minn-
ÍBvarða, og því væri æskilegt, að öllum dugandi
húsameisturum landsins yrði falið að gera upp-
drætti af Hallgrímskirkju, og síðan valið úr hið
viturjegasta, er fram kemur. Með því mætti af-
stýra þeirri ógæfu, sem nú vofir yfir þjóðinni:
Að samtímis því, að aðrar þjóðir sjá ýms feg-
urstu verk menningar sinnar leggjast £ rústir
af völdum ófriðarins, verði hér reist eittlivert
afkáralegt tildur, sem teljast mun tii menning-
arlegra stórslysa, þegar fram líða stundir.
Þorvaldur Skúlaaon.
Jóhann Briem
gegn Steini Steinarr
í siðasta hefti Helgafells skrifar Steinn Stein-
arr skáld greinarkorn um Jist Þorvalds Skúla-
•onar. Ég er greinarhöfundi fullkomlega sam-
mála um það, að hér sé um óvenjugáfaðan
listamann að ræða, en ég get ekki stilit mig
um að gera nokkrar athugasemdir við þá að-
ferð, sem St. St. notar til að kynna málara-
liat fyrir islenzkum lesendum.
Greinin er að mestu almenns efnis, gæti átt
við um hvaða listamann sem er. Ef til vill gef-
ur hún nokkra hugmynd um eðli málaralistar
yfir höfuð, en þar er enga skýringu að finna
á sérkennum þess listamanns, sem hún á að
fjalla um. Og stundum er frásögnin beinlínis
villandi. T. d. þessi setning: „Manni finnst
maður ajdrei fyrr hafa komizt svona nálægt
hlutunum. Það, sem upprunalega blasti við
auganu, er þurrkað út, og eitthvað nýtt komið
£ staðinn. Kjarni hlutanna, eðli hlutanna".
Þótt þetta eigi eflaust við um marga list, er
þetta einkennileg skýring á verkum Þorvalds
Skúlasonar. List hans er óhlutkennd, sprottin
upp úr sálarlífi höfundarins fremur en veru-
Ieikanum, þótt veruleikinn hafi mikla þýðingu
fyrir alla list.
Mig langar að vitna £ ummæli Þorvalds sjálfs,
er ég heyrði hann segja fyrir ári síðan. Hann
hafði dvalið á Húsafelli mikinn hluta sumars-
ins, og lét kunningi hans í ljós undrun yfir
þv£, að hann hafði aldrei málað Eiríksjökul.
Þorvaldur svaraði á þá leið, að f myndinni
ajálfri væri Eiríksjökull ekki þýðingarmeiri
en lend á hvitum hesti, er risi upp bak við
moldarbakka. Þótt samlíkingin sé vitanlega val-
in £ gamni, gefur hún nokkra hugmynd um
skoðun Þorvalds. Hvorttveggja birtist £ mynd-
inni sem bogadreginn, hvítur flötur, og því er
enginn munur á þessu tvennu. Hvítt er hvitt,
og sama, hvað það táknar. — Og þó er ein
villan langtum verri en allar hinar. í greininni
stendur: ,,Hann (Þ. S.) er i raun og veru
fyrsti fslenzki listmálarinn, sem flytur okkur
tækni og anda hinnar stóru heimslistar með
miklum jákvæðum árangri". Ég held að flestir
viti, að aðrir voru komnir á undan, og er þá
óþarfi að ræða þessa fjarstæðu nánar.
I grein St. St. er hvergi vikið að hinu ytra
formi myndanna, en það er £ raun og veru eini
möguleiki listamannsins til tjáningar. Það, sem
ekki birtist £ þvi, er ekki til f myndinni. Sjálft
verkið er ekki annað en form, litir, bygging
og áferð. Og það er hlutverk þeirra, sem skýra
listina, að gera sér grein fyrir þvi, hvernig
þessir ytri eiginlei\ar túlka sálarlif listamanns-
ins, skoðanir hans og reynslu.
Það er tilgangslaust að lýsa myndum með
þv£ að segja að ,,þær búi yfir einhverjum dul-
arfullum töfrum, sem stundum geti verkað eins
og sterkt vfn“. Þetta er innantómt glamur,
sem skýrir ekki neitt.
Hin glæsilega listgáfa Þorvalds Skúlasonar
er sannarlega þess verð_ að um hana sé skrif-
að af meiri þekkingu og skilningi, en St. St.
gerir i grein sinni.
Jóhann Briem.
Ritfrelsið ,,undir ráðstjórn“
Þegar annar af ritstjórum Helgafells fór þess
á leit við mig á miðju síðastliðnu sumri, að ég
skrifaði ritdóm um bókina ,,Undir ráðstjórn" £
sumarhefti tímaritsins sagði hann mér, að hann
hefði einnig beðið Sverri Kristjánsson sagnfræð-
ing að skrifa ritdóm um hana og mælzt sérstak-
lega til þess, að hann ræddi það og rökstyddi.
hvort eða að hversu miklu leyti um ritskoðun
eða ritfrejsi væri að ræða í Ráðstjórnarríkjun-
um.
í ritdómi sínum ræðir Sverrir rnál þetta «f