Morgunblaðið - 13.10.2012, Blaðsíða 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. OKTÓBER 2012
Thermowave plötuvarmaskiptar
Þýsk hágæða vara á hagkvæmu verði
 Eimsvalar fyrir sjó og vatn
 Olíukælar fyrir sjó og vatn
 Í mjólkuriðnað gerilsneiðingu
 Fyrir orku iðnaðinn
 Glycol lausnir fyrir byggingar og
sjávarútveg í breiðu stærðar úrvali
Títan–laser soðnir fyrir
erfiðar aðstæður svo sem
sjó/Ammoníak
Kælismiðjan Frost – leiðandi afl í kæliiðnaði
www.frost.is
Ífyrradag birtist hér í Morgunblaðinu viðtal Krist-jáns Jónssonar, blaðamanns, við Michel Rocard,fyrrum forsætisráðherra Frakklands, sem nú ereins konar sendiherra Frakklands á norður-
slóðum. Í viðtali þessu segir Rocard:
„Ekki er hægt að útiloka að átök verði um réttindi á
norðurhjara. Ég er ekki sagnfræðingur en hef oft orðið
vitni að því að mannleg heimska getur tekið völdin og
flest stríð hafa byrjað með því, að menn hafa blásið upp
smávægileg mál … Hagsmunirnir eru miklir fyrir
strandríkin, sem ekkert gefa eftir, bæði Kanadamenn,
sem telja eðlilegt að nýta sér nálægðina og einnig Rússa,
sem voru auðmýktir fyrir um 20 árum, þeir vilja bæta sér
upp skaðann.“
Þetta viðtal og samtal, sem við Ragnar Arnalds, fyrr-
um ráðherra og alþingismaður Alþýðubandalags, áttum
við Rocard nú í vikunni, á meðan hann dvaldi hér, hafa
opnað augu mín fyrir því, að framundan geta verið mikil
átök um það, hvort sjálfsagt sé og eðlilegt að strandríkin,
sem liggja að því mikla hafsvæði á norðurslóðum, þar sem
auðæfin er að finna, sitji ein að þeim verðmætum og geti
ráðið ferðinni um nýtingu þeirra,
svo fremi sem þau komi sér saman
um það sjálf.
Michel Rocard er 82 ára gamall
en hefur mjög lifandi áhuga á því
sem er að gerast í heimspólitíkinni
og þá ekki sízt hinum stóru „geó-
pólitísku“ línum, en sennilega
fylgir það aldrinum að áhugi
manna beinist meira að megin-
málum en minna að dægur-
pólitísku argaþrasi, sem engu máli skiptir.
Þegar Rocard er spurður, hvernig hann sjái framtíð
norðurslóða fyrir sér er svarið að þá horfi hann til suður-
skautslandsins.
Við fyrstu sýn virðist það furðulegt svar en svo verður
ljóst að á suðurskautslandinu er að finna skýringu á þeim
alþjóðlegu átökum, sem hugsanlega eiga eftir að verða
um norðurslóðir.
Hvers vegna?
Vegna þess, að um suðurskautslandið gilda alþjóðlegir
samningar, sem raunverulega friða svæðið og gera það að
verkum, að ekkert eitt ríki getur gert tilkall til yfiráða
þar. Þeir samningar snúast um að það er hernaðarlaust
svæði, þar má ekki gera tilraunir með kjarnorkuvopn, þar
má ekki koma fyrir geislavirkum úrgangi og landsvæðið
má einungis nýta í friðsamlegum tilgangi
Það er nauðsynlegt fyrir okkur Íslendinga, sem erum
eitt þeirra strandríkja, sem eiga hagsmuna að gæta á
norðurslóðum, að gera okkur grein fyrir því, að annars
staðar í heiminum eru uppi þær skoðanir, að sams konar
skipan eigi að ríkja á norðurslóðum.
Jonas Gahr Störe, þáverandi utanríkisráðherra
Noregs, vék óbeint að þessu í grein, sem birtist í blaði í
Moskvu í sumar, þegar hann sagði:
„Suðurskautslandið er meginland, umkringt höfum, en
Norður-Íshafið er hafsvæði, sem er umlukið land-
svæðum, sem lúta lögsögu einstakra ríkja. Sáttmálinn um
Suðurskautslandið, sem gerður var 1959 var staðfesting á
því, að Suðurskautslandið er óbyggt meginland, sem eng-
inn hefur gert viðurkenndar kröfur til og var gerður til að
hafa stjórn á umsvifum mannfólksins á því meginlandi.
Gagnstætt því, sem átti við um Suðurskautslandið áður
en samningar voru gerðir um það, eru það alþjóðleg haf-
réttarlög, sem segja til um umsvif í Norður-Íshafinu. Þar
af leiðandi eru kröfur um sérstaka samninga til þess að
stjórna þeim umsvifum ekki réttmætar.“
Með sama hætti og Michel Rocard kemur að kjarna
málsins, þegar hann segist horfa til Suðurskautslandsins
til þess að lýsa þeirri framtíð, sem hann sér fyrir sér á
norðurslóðum kemst Jonas Gahr Störe að kjarna málsins
frá sjónarhóli strandríkjanna, sem liggja að norður-
höfum.
Það er hægt að orða hugsun Störe með skýrara orða-
lagi og kannski svolítilli viðbótar-
túlkun á þennan veg:
Það er alveg ljóst að enn einu
sinni ætla gömlu nýlenduveldin í
Evrópu að seilast til áhrifa í auð-
lindir annarra þjóða, í þessu tilviki
strandríkjanna á norðurslóðum. Áð-
ur beittu þau herstyrk sínum til
þess að eigna sér auðlindir annarra.
Nú er honum ekki lengur til að
dreifa í sama mæli og áður og þá
hafa þau fundið upp þá athyglisverðu röksemd að sama
fyrirkomulag eigi að gilda á norðurslóðum og á Suður-
skautslandinu. Með því ætla þau að ná fótfestu hér í
norðurhöfum.
Þetta er sama hugsun og hjá þeim dönsku stjórn-
málamönnum, sem undanfarna mánuði hafa leyft sér að
halda því fram, að Danir ættu kröfu á hlutdeild í afrakstri
auðlinda Grænlendinga á næstu áratugum. Það ber hins
vegar að meta að verðleikum, að Helle Thorning-
Schmidt, forsætisráðherra Dana hefur hafnað slíkum
hugmyndum.
Og þótt hér sé vísað til hinna gömlu nýlenduvelda í
Evrópu er ekki óhugsandi að Kínverjar eigi eftir að taka
undir þessi sjónarmið.
Við Íslendingar erum aðilar að þessu stóra máli, þótt
aðrar þjóðir eigi þar meiri hagsmuna að gæta. Við þurf-
um að gera okkur grein fyrir þessum meginlínum í um-
ræðum um norðurslóðir og nýtingu auðlinda þeirra, sem
búast má við að skjóti upp kollinum í vaxandi mæli á
næstu árum. Og við þurfum að vera tilbúnir til þess af
okkar hálfu að mæta þessum röksemdum.
Tregða Alþingis til þess að ræða þau stóru viðfangs-
efni, sem við stöndum frammi fyrir í utanríkismálum, er
óskiljanleg. Á þeim vettvangi hafa engar umræður, sem
máli skipta, farið fram um þann veruleika, að Ísland er að
sækja um aðild að Evrópusambandinu, sem nú liggur að
mati þeirra, sem bezt þekkja til í „kóma“ og ekki ljóst,
hvenær það rís upp úr því ástandi.
Og Nýja Norðrið er ekki til umræðu á Alþingi.
Alþjóðlegar deilur um norðurslóðir?
Tregða Alþingis til þess að
ræða þau stóru viðfangsefni,
sem við stöndum frammi
fyrir í utanríkismálum, er
óskiljanleg.
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Margir menntamenn hugga sigvið áhrif sín til langs tíma litið
þótt fáir taki mark á þeim hér og nú.
Þýska skáldið Heinrich Heine sagði
til dæmis í bók um trúarbrögð og
heimspeki í Þýskalandi, sem kom út
1853: „Takið vel eftir þessu, þér
stoltu athafnamenn. Þér eruð án
þess að vita af því aðeins handlang-
arar hugmyndasmiðanna.“ Heine
tók dæmi um stjórnarbyltinguna
frönsku: „Maximilian Robespierre
var ekkert annað en höndin á Jean-
Jacques Rousseau – sú hin blóðuga
hönd, sem tók úr skauti tímans á
móti líkama með sál frá Rousseau.“
Heine taldi eins og fleiri að Robe-
spierre og aðrir byltingarmenn
hefðu reynt að hrinda kenningu Ro-
usseaus um almannaviljann í fram-
kvæmd.
Breski hagfræðingurinn John Ma-
ynard Keynes orðaði svipaða hugsun
í hinu fræga riti sínu um Almennu
kenninguna 1936: „Hugmyndir hag-
fræðinga og stjórnmálaheimspek-
inga eru áhrifameiri en menn al-
mennt gera sér grein fyrir, bæði
þegar þeir hafa rétt fyrir sér og
rangt.“ Keynes hélt áfram: „At-
hafnamenn, sem álíta sig ósnortna af
öllum fræðilegum áhrifum, eru
venjulega þrælar einhvers afdank-
aðs hagfræðings. Og brjálæðingar í
valdastólum, sem þykjast heyra
raddir spámanna, eru raunverulega
aðeins í hugarórum sínum að endur-
óma kenningar settar fram af ein-
hverjum skólaskriffinnum nokkrum
árum áður.“
Margt er eflaust til í skoðun Hein-
es og Keynes. Stuðningsmenn auð-
lindaskatts í íslenskum sjávarútvegi
gera sér áreiðanlega fæstir grein
fyrir því að þeir enduróma sjón-
armið bandaríska rithöfundarins
Henrys Georges sem vildi leggja
sérstakan skatt á afrakstur af nátt-
úruauðlindum, aðallega jarðnæði, og
átti marga fylgismenn á Íslandi á
öndverðri tuttugustu öld. Og spá-
dómar um yfirvofandi umhverfisvá
eru iðulega sóttir í svipaða greiningu
og breski hagfræðingurinn Thomas
Malthus gerði í lok átjándu aldar á
því að stærðir geta vaxið eftir ólík-
um lögmálum.
Líklega ofmeta menntamenn þó
oft mátt hugmynda, alveg eins og at-
hafnamenn vanmeta hann ósjaldan.
Hugmyndir eru eins og sáðkorn.
Þær þurfa einhvern jarðveg, eigi
þær að lifa. Breski heimspeking-
urinn John Stuart Mill komst ef til
vill næst sanni, þegar hann sagði í
grein í Edinburgh Review 1845:
„Venjulega valda hugmyndir ekki
hraðri eða snöggri breytingu á
mannlífinu, nema ytri aðstæður
leggist á sömu sveif.“
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Máttur hugmyndanna
Í umræðum um
breytingar á stjórn-
arskrá er í forgrunni:
Hvað er best fyrir
þjóðina. Í væntanlegri
þjóðaratkvæða-
greiðslu er m.a. spurt
hvort ákvæði um þjóð-
kirkjuna eigi áfram að
vera í stjórnarskránni.
Ekki er verið að
spyrja um skipulag
þjóðkirkjunnar eða aðskilnað ríkis
og kirkju. Kirkjan er aðskilin frá
ríkinu með lögum frá árinu 1997.
Það er spurt hvort betra sé fyrir
þjóðina og stjórnarskrána að þjóð-
kirkjunnar sé þar getið eða ekki.
Kjósendur velta þá fyrir sér hver sé
reynslan af gildandi ákvæði skv. 62.
gr.: „Hin evangeliska lúterska
kirkja skal vera þjóðkirkja á Íslandi
og skal ríkisvaldið að því leyti styðja
hana og vernda.“
Umræður um þetta ákvæði vilja
gjarnan snúast upp í hvað sé best
fyrir kirkjuna og hvort hún spjari
sig án þess að vera nefnd í stjórn-
arskrá. Umræður um heill og vel-
ferð kirkjunnar eru sannarlega
kærkomnar. En hér er spurt um
meira og lýtur að kjarna málsins.
Viljum við að hér á landi ríki krist-
inn siður og þjóðkirkjunni falið að
varðveita hann og rækta? Er þjóðin
betur í stakk búin, ef ákvæðið um
þjóðkirkjuna er afnumið úr stjórn-
arskrá? Styrkir það
einingu þjóðar og eflir
velferðar- og almanna-
þjónustu? Viljum við að
enn verði merki kross-
ins í þjóðfánanum,
hefðir og siðir dagatals-
ins byggist á kristnum
grunni, þjóðsöngurinn
boði „Ó, Guð vors
lands“ og kirkjan hafi
skyldum að gegna við
alla þjóðina?
Stjórnaskrá er sátt-
máli sem vísar veginn og á hvílir líf-
ið í landinu, menningin og sam-
félagsskipan. Þegar við tökum
afstöðu til þjóðkirkjunnar í stjórn-
arskrá erum við að fjalla um grunn-
gerð þjóðfélagsins. Kristinn siður
hefur verið kjölfesta í lögum, sam-
skiptum og menningu um aldir. Vilj-
um við breyta því og er það best
fyrir þjóðina núna?
Stjórnarskrá
fyrir þjóðina
Eftir Gunnlaug S.
Stefánsson
Gunnlaugur Stefánsson
»Er þjóðin betur í
stakk búin, ef
ákvæðið um þjóðkirkj-
una er afnumið úr
stjórnarskrá. Styrkir
það einingu þjóðar og
eflir velferðar- og al-
mannaþjónustu?
Höfundur er sóknarprestur
í Heydölum.