Morgunblaðið - Sunnudagur - 30.12.2012, Blaðsíða 4

Þ
að er forvitnilegt að skoða vinnu-
brögðin á flokksblöðunum á dögum
kalda stríðsins eins og þeim er lýst í
tveim bókum, Hreint út sagt eftir
Svavar Gestsson og Sjálfstæðis-
flokkurinn, átök og uppgjör, eftir Styrmi
Gunnarsson. Ljóst er á lýsingum Svavars að
Þjóðviljinn þjónaði fyrst og síðast Alþýðu-
bandalaginu. Eigendur Morgunblaðsins fóru
aðra leið, rufu formleg tengsl við Sjálfstæð-
isflokkinn og stóðu með ritstjórunum þegar
stefnan stangaðist á við stefnu flokksins.
Talsmenn hreyfingar á Þjóðviljanum
Í bók Svavars fer ekkert á milli mála út á hvað
útgáfa Þjóðviljans gekk. Í sinni ritstjóratíð
skrifaði hann leiðara fyrir hádegi og segir um
það: „Leiðararnir voru venjulega pólitískt við-
bragð við einhverju í umhverfinu, ákvörðunum
ríkisstjórnarinnar eða borgarstjórnar, skrifum í
öðrum blöðum eða stefnuyfirlýsingar Alþýðu-
bandalagsins sem við vildum koma á framfæri.
Við litum alltaf á okkur sem talsmenn hreyfing-
arinnar og að hlutverk blaðsins væri að smíða
rök sem félagarnir gætu notað í rökræðum á
vinnustöðum eða annars staðar.“
Ennfremur segir hann að „það var ekki að-
eins Alþýðubandalagið sem þurfti að muna eftir
við útgáfu blaðsins“ heldur hafi í kringum Al-
þýðubandalagið verið alls konar félög sem höfðu
sín áhrif, þó að þau fengju ekki mikið fylgi,
Fylkingin, Sósíalistafélag Reykjavíkur, KSML
og EIKml. Félagsmenn þeirra hefðu verið gagn-
rýnir á Alþýðubandalagið „en saman áttum við
Þjóðviljann; hann sagði frá okkur öllum. KSML
stóð fyrir Kommúnistasamtökin, marxistarnir
lenínistarnir og EIKml fyrir Einingarsamtök
kommúnista, marxistarnir lenínistarnir.“
Og Svavar veltir upp spurningunni: „Hverjir
vorum „við“?“ Hann svarar því þannig: „Var það
miðstjórn flokksins, formaður flokksins, skrif-
stofa hans? Alls ekki. Þar var alls konar fólk að
verki þegar hreyfingin mótaðist. Þingmenn Al-
þýðubandalagsins um allt land höfðu auga á
hverjum fingri … Það þurfti engar flokks-
samþykktir eða fyrirskipanir. Stefnan var að
rækta samstöðu af því að það var eina leiðin til
að sækja og verjast. Við líktum þessu oft við
verkamenn í verkfalli; verkfallsbrjóturinn var
ekki hátt skrifaður.“
Ef til vill má rekja fall Þjóðviljans til þess að
blaðið náði aldrei að rjúfa flokkstengslin og öðl-
ast þannig breiða skírskotun.
Ritstjórnarvaldið aftur til blaðsins
Annað var upp á teningnum á Morgunblaðinu.
Þegar Matthías Johannessen og Eyjólfur Kon-
ráð Jónsson eru ráðnir ritstjórar Morgunblaðs-
ins um 1960, þá varð það viðhorf ríkjandi innan
stjórnar Árvakurs að slíta ætti tengsl flokks og
blaðs. Í því fólst ekki að breyta grundvallar-
stefnu blaðsins, heldur að taka ritstjórnarvaldið
aftur inn á ritstjórnina. Ritstjórarnir ungu opn-
uðu blaðið fyrir greinum frá mönnum úr öðrum
flokkum og með sjálfstæðari stefnu í leiðurum.
Það þótti viðburður þegar Hannibal Valdi-
marsson skrifaði grein í Morgunblaðið á við-
reisnarárunum. Og Styrmir segir frá því að
Gylfi Þ. Gíslason hafi orðið ævareiður út af
skrifum Morgunblaðsins um menntamál á síð-
ustu árum viðreisnarinnar. Þá hafi Bjarni Bene-
diktsson hringt í Matthías og beðið hann að
gæta þess að sprengja ekki stjórnina. Blaðið var
farið að breyta um tón.
Það segir sína sögu að er Styrmir var ráðinn
aðstoðarritstjóri Morgunblaðsins í febrúar árið
1971 var honum boðið starfið með einu skilyrði
– hann mætti engum trúnaðarstörfum gegna
fyrir Sjálfstæðisflokkinn. Eins hætti Eyjólfur
Konráð sem ritstjóri hálfu ári eftir að hann náði
kjöri sem þingmaður.
Morgunblaðið færðist þó aftur nær Sjálfstæð-
isflokknum þegar Geir Hallgrímsson varð for-
sætisráðherra árið 1974, enda hafði hann lengi
átt samleið með ritstjórunum. Engu að síður
snerust þeir gegn stefnu Geirs um að veita op-
inberum starfsmönnum verkfallsrétt árið 1976
og gagnrýndu sólstöðusamningana ári síðar.
Árið 1978 áttu Matthías og Styrmir samtal við
Geir og segjast vilja galopna Morgunblaðið. Þá
um sumarið varð grundvallarbreyting á blaðinu,
mikill fjöldi fréttaskýringa um þjóðmál og þar á
meðal ein um innri málefni Sjálfstæðisflokksins
sem var fáheyrt og hafði ekki gerst áður. Hana
skrifaði einvalalið blaðamanna; Björn Vignir Jó-
hannsson, Freysteinn Jóhannsson og Magnús
Finnsson, en þeir áttu allir eftir að gegna stöðu
fréttastjóra á Morgunblaðinu.
Deilur um kvótakerfið
Morgunblaðið sleit formlega sambandi við Sjálf-
stæðisflokkinn sumarið 1983 er því var hafnað
að tilnefna fulltrúa á þingflokksfundi. Átökin
fóru vaxandi við forystu Sjálfstæðisflokksins
næsta áratuginn og náðu hápunkti með deilum
um kvótakerfið.
Styrmir segir frá því að Matthías hafi verið
hugmyndafræðingur að baráttu Morgunblaðsins
fyrir auðlindagjaldi, en sumir vildu heimfæra
stefnu blaðsins upp á vináttu Styrmis við Jón
Baldvin Hannibalsson, formann Alþýðuflokksins.
Eftir að frjálst framsal var leyft með kvótann
árið 1990 í tíð ríkisstjórnar Steingríms
Hermannssonar hófst gagnrýni Morgunblaðsins
fyrir alvöru.
Ekki tókust sættir fyrr en Styrmi var boðið
sæti af hálfu flokksins í auðlindanefnd árið 1998
sem ætlað var að skapa þverpólitíska sátt um
kvótakerfið. Þar var lagður grunnur að upptöku
auðlindagjalds, þó að enn sé deilt um hversu
hátt það eigi að vera.
Nú eru dagar flokksblaða liðnir, þó að hver
fjölmiðill hafi sína ritstjórnarstefnu sem rímar
misvel við stefnu ólíkra flokka. Og þeir liggja
því undir stöðugu ámæli um að vera hallir undir
þennan eða hinn flokkinn. Enginn hinna „óháðu“
fjölmiðla er laus við slíka gagnrýni. Og hver og
einn verður að meta það fyrir sig hvenær sú
gagnrýni á rétt á sér og hvenær ekki.
Flokkarnir missa blöðin
* HLUTVERK ÞJÓÐVILJANS AÐ VERA TALSMENN HREYFINGAR * VERKFALLSBRJÓTUR EKKI HÁTT SKRIFAÐUR
* RITSTJÓRNARVALDIÐ TEKIÐ INN Á RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR MORGUNBLAÐSINS * ÁTÖKIN UM KVÓTAKERFIÐ
4 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30.12. 2012
Svavar Gestsson segir frá því íHreint út sagt að hann hafifengið það hlutverk árið 1964
að skrifa þingfréttir og eftir það
setið á þingpöllum öðru hverju í
fjórtán ár. „Ég sagði frá ræðum
okkar manna og lítið eða ekkert frá
öðrum. Sagði ítarlega frá tillögum
alþýðubandalagsmanna en ekkert
frá tillögum annarra. Snemma lærð-
ist það að segja þeim mun meira frá
þingmönnum sem
þeir fluttu færri
mál. „Hvenær á að
innleiða gíróreikn-
ingana?“ var fyr-
irsögn yfir þvera
forsíðuna þar sem
sagt var frá fyr-
irspurn þingmanns
sem lét ekki fara
mikið fyrir sér.“
Morgunblaðið fylgdist einnig
lengi vel fyrst og fremst með ræð-
um þingmanna Sjálfstæðisflokksins.
En í ritstjóratíð Bjarna Benedikts-
sonar frá 1956 til
1959 skildu leiðir
blaðsins og hinna
hefðbundnu
flokksblaða. Þá var
byrjað að segja al-
mennt frá um-
ræðum á Alþingi í
Morgunblaðinu, en
ekki bara ræður
sjálfstæðismanna og skætingur í
garð þingmanna annarra flokka. Þá
var Þór Vilhjálmsson þingfréttarit-
ari. Það er upplýsandi sem Matthías
Johannessen skrifar í dagbók sína
21. desember 1959:
„Allt hefur gengið að óskum. Þó
var Ólafur Thors
eitthvað óánægður
þegar við birtum
stóra mynd af Vil-
hjálmi Þór og
Stewart á útsíðu.
Hann hringdi í mig
og gagnrýndi þetta
uppátæki.
Ég tók á móti,
samt fór vel á með okkur.
Ólafur sagði við mig um daginn
að hann væri skapvargur, en yf-
irleitt er hann þægilegur við mig og
almennilegur.
Það tekur tíma að venja pólitík-
usana af því að vera síhringjandi
niður á Morgunblað.
Þarf að tala við þá með lempni.
Allt tekur þetta tíma en það
tekst.
Bjarni hefur meiri skilning á
blaðamennsku en Ólafur.“
Bjarni Benediktsson á Alþingi 1966.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Þingræður í
dagblöðum
Matthías
Johannessen
Styrmir
Gunnarsson
Ólafur
Thors
Þjóðmál
PÉTUR BLÖNDAL
pebl@mbl.is
* „Stundum leit svo út sem við værum á móti öllu – og reyndar má velhalda því fram að það sé höfuðhlutverk vinstrimanna hvar á bóli semþeir eru að „vera á móti“ öllu ranglæti, hvernig sem það reynir að réttlæta
sig. Og sé sá póll tekinn í hæðina er alltaf af nógu að taka.“ Svavar Gestsson