Morgunblaðið - Sunnudagur - 30.12.2012, Blaðsíða 46

46 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30.12. 2012
Í́ myndum
H
ann kjagaði geðvonskulega um fjöruna, hafði
allt á hornum sér. Bölvaði skúmunum í sand
og ösku og leit þá hornauga. Foreldrarnir
komu þó í veg fyrir að hann hjólaði í þá enda
hefði það getað farið illa. Þegar almenn aðvör-
unarorð voru látin sem vindur um eyru þjóta var skotið á fjöl-
skyldufundi, þar sem unglingurinn var tekinn til bæna. Það er
ekki síður flókið að vera belgfullur af gelgju í fjörunni á Suð-
ur-Georgíu en í Kringlunni í Reykjavík.
Tvö ár eru liðin frá því Ragnar Axelsson, ljósmyndari Morg-
unblaðsins, myndaði litla mörgæsarhnoðrann, sem hlaut nafnið
Bölvar á síðum þessa blaðs, og fjölskyldu hans á ferð sinni um
Suður-Georgíu og Suðurskautslandið. Samskipti þeirra heilluðu
Ragnar og minntu hann á samskiptin í mannheimum. Hvað
ungur nemur, gamall temur. Það gildir greinilega jafnt meðal
dýra sem manna. Sé engu tauti við ungviðið komið getur
hreinlega þurft að taka í hnakkadrambið á því. Ella gæti það
farið sér að voða.
Hafi Bölvar tekið tali er hann væntanlega orðinn að tígu-
legri kóngamörgæs í dag. Kóngamörgæsir eru næststærsta
tegund mörgæsa í heiminum, næst á eftir keisaramörgæsum.
Þær eru um 90 cm á hæð fullvaxnar og vega á bilinu 11 til 16
kg. Lítill sem enginn munur er á fjöðrum karl- og kvendýra en
þau síðarnefndu eru örlítið lágvaxnari. Þess má til gamans
geta að minnsta mörgæsategundin er dvergmörgæs, þær vega
aðeins 1 til 1,8 kg og eru minni en sumar endur.
Kóngamörgæsarungar eru brúnir og hnoðralegir fram til
eins árs aldurs, eins og Bölvar á myndunum hér til hliðar, en
hamurinn tekur ekki á sig endanlega mynd fyrr en um tveggja
ára aldurinn. Villtar kóngamörgæsir ná að meðaltali fimmtán
til tuttugu ára aldri.
Algengast er að kóngamörgæsir byrji að para sig um sex
ára aldurinn og þær líta ekki við öðrum maka meðan á æxl-
unarferlinu stendur en það getur tekið allt að sextán mánuði.
Einungis 29% halda sig þó við sama makann milli ára. Mör-
gæs verpir yfirleitt ekki eggjum árlega, ýmist annað hvert ár
eða tvö ár af hverjum þremur. Pör eru mjög samheldin meðan
þess er beðið að unginn líti dagsins ljós og skiptast foreldr-
arnir á að halda hita á egginu og afla fæðu.
Stærsta varpland kóngamörgæsa
Suður-Georgía er stærsta varpland kóngamörgæsa en áætlað
er að um eitt hundrað þúsund pör komi þangað árlega í þeim
tilgangi. Ungarnir eru alfarið háðir foreldrum sínum um hlýju
og fæðu fyrsta mánuðinn eða svo en eftir það geta þeir farið
að halda sjálfir á sér hita og verja sig fyrir flestum rándýrum,
ekki síst skúmnum. Hamurinn verður þó ekki sjótækur fyrr en
að fjórtán til sextán mánuðum liðnum.
James Cook skipstjóri steig fyrstur manna á land á Suður-
Georgíu árið 1775 og nefndi eyna í höfuðið á Georg konungi
þriðja. Suður-Georgía og smærri nærliggjandi eyjur hafa til-
heyrt Bretlandi allar götur síðan.
Frá Suður-Georgíu lá leið Ragnars og félaga hans í leiðangr-
inum til Suðurskautslandsins. Ísinn þar er í senn yfirþyrmandi
og ægifagur. Ein lítil mörgæs á vappi má sín lítils gagnvart sköp-
unarverkinu, svo sem sjá má á stóru myndinni hér að ofan. Ætli
þetta sé Bölvar litli, kominn út í hinn stóra heim, bölvandi og
ragnandi? Nema hann hafi tekið upp nýja og betri siði með vexti
og þroska.
Jöklarnir eru að hopa á Suðurskautslandinu eins og annars
staðar á jörðinni og ísinn hér að ofan er í raun jaki sem molnað
hefur frá breiðunni. Jakinn er eins og hvert annað abstrakt lista-
verk, hrjúfur og skorinn. Hver dráttur virðist hafa sinn tilgang.
Um 98% Suðurskautslandsins eru þakin ís sem er að minnsta
kosti 1,6 km að þykkt og dæmi eru um að frost hafi farið niður í
89°C. Enginn maður hefur fasta búsetu á Suðurskautslandinu en
hópar vísindamanna eru á víð og dreif við rannsóknir, jafnan á
bilinu eitt til fimm þúsund manns. Einu dýrin sem þrífast á Suð-
urskautslandinu eru dýr sem geta lagað sig að miklum kulda, svo
sem mörgæsir og selir.
Á þessari opnu og þeirri næstu getur að líta úrval ljósmynda
Ragnars Axelssonar úr téðum leiðangri og eru mörgæsir leiddar
til öndvegis í syrpunni, enda dálæti okkar flestra, ásamt sjálfum
ísnum.
Tvö ár eru liðin og brennur Ragnar þegar í skinninu að kom-
ast aftur þangað suður. Þá yrðu þeir félagar mögulega samein-
aðir á ný, Bölvar og Ragnar. Gangi Vilborg Arna Gissurardóttir
fram á Bölvar í millitíðinni skilar hún kveðju.
Iðandi líf á ísnum
SUÐURSKAUTSLANDIÐ OG SUÐUR-GEORGÍA ERU FLESTUM
OKKAR FJARLÆGUR HEIMUR. FYRIR TVEIMUR ÁRUM VARÐ
RAGNAR AXELSSON, LJÓSMYNDARI MORGUNBLAÐSINS,
ÞEIRRAR GÆFU AÐNJÓTANDI AÐ STINGA ÞAR VIÐ STAFNI.
MYNDAÐI HANN BÆÐI STAÐHÆTTI OG DÝRALÍF, ÞAR SEM
MÖRGÆSIN, DÁLÆTI OKKAR ALLRA, ER ATKVÆÐAMIKIL.
Myndir: Ragnar Axelsson rax@mbl.is
Texti: Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is