Morgunblaðið - 15.03.2013, Blaðsíða 31

31
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 15. MARS 2013
Áning Hestamaður á símafundi meðan hrossið bíður með stóískri ró og nýtur kyrrðarinnar eftir að hafa fengið að spretta úr spori í mjallhvítri Heiðmörkinni í gærmorgun.
Ómar
Þann fimmta júlí
2012 tóku gildi breyt-
ingar á lögum um hús-
næðismál. Lagabreyt-
ingarnar eiga,
samkvæmt tilgangi
laganna, að tryggja
það m.a. að landsmenn
búi við öryggi og jafn-
ræði í húsnæðismálum.
Lögin taka meðal ann-
ars á félagslega íbúða-
kerfinu þar sem Íbúða-
lánasjóði er heimilað
að veita sveitarfélög-
unum lán svo þau geti
keypt íbúðir og leigt
þeim sem við kröpp-
ustu kjörin búa. Átta
mánuðir eru síðan lög-
unum var breytt en
ekkert bólar á lánveit-
ingum. Ekkert lán hef-
ur verið afgreitt á
þessum tíma til sveit-
arfélaganna.
Kópavogsbær greip
til þess neyðarúrræðis á síðasta ári
að kaupa nokkrar fasteignir í
trausti þess að skamman tíma tæki
að veita þessu máli brautargengi
hjá velferðarstjórninni, ríkisstjórn
sem hefur haft það höfuðmarkmið
að slá skjaldborg um heimilin í land-
inu. Skemmst er frá því að segja að
þar er allt frosið og þær skýringar
gefnar að það strandi á útgáfu nýrr-
ar reglugerðar. Þetta hefur orðið til
þess að Kópavogsbær getur ekki
fjármagnað frekari íbúðakaup eða
byggingar sem nýtast eiga þeim
sem höllustum fæti standa en í þeim
hópi eru meðal annars aldraðir og
fatlaðir.
Ég vil hvetja velferðarráðherra,
sem ég þekki af góðu einu, til þess
að klára útgáfu þessarar reglugerð-
ar hið snarasta svo sveitarfélögin
geti gert sitt besta til þess að upp-
fylla þær skyldur sem á þau eru
lagðar gagnvart fyrrgreindum hóp-
um. Það gengur ekki að Alþingi
samþykki lög sem leggja skyldur á
herðar sveitarfélögum en fram-
kvæmdavaldið leggi svo steina í
götu þeirra vegna þess að það tekur
sér þann tíma sem því sýnist til að
afgreiða reglugerðir.
Eftir Ármann Kr.
Ólafsson » Það gengur ekki að
Alþingi samþykki
lög sem leggja skyldur
á herðar sveitarfélög-
um en framkvæmda-
valdið leggi svo steina í
götu þeirra...
Ármann Kr.
Ólafsson Höfundur er bæjarstjóri Kópavogs.
Ríkið frystir félagslega íbúðakerfið
Nóbelsverðlaunahaf-
ar í hagfræði, Joseph
Stiglitz og Paul Krug-
man, voru sammála um
að ríkisstjórn Íslands
hefði gert rétt haustið
2008 þegar hún lét
bankana falla. Þeir telja
að með því hafi verið
komist hjá því að leggja
þungar skuldabyrðar á
komandi kynslóðir. Það
er mikið til í þessu en um leið skapaði
hrun bankanna flóknari og marg-
þættari atburðarás en þessi einfalda
framsetning gefur til kynna. Þannig
var alls ekki sjálfgefið að hagkvæm-
asta leiðin yrði fyrir valinu til að
bregðast við hruninu og mikil óvissa
var um hvað tæki við í kjölfarið.
Í fjármálakreppunni var víðast
hvar lögð rík áhersla á að bjarga
bönkum með það að markmiði að
komast hjá því velferðartapi sem
óhjákvæmilega fylgir hruni fjár-
málakerfisins og birtist m.a. í stór-
auknum gjaldþrotum og miklu at-
vinnuleysi. Bönkum var komið til
bjargar í Bandaríkjunum, Bretlandi
og í ESB-löndunum, bæði þeirra með
og án evru. Á Íslandi var innlendri
bankastarfsemi bjargað en ekki al-
þjóðlegum hluta hennar. Á móti
hækkuðu skuldir hins opinbera mik-
ið.
Í nýrri rannsókn sem ég og Paul
van den Noord höfum unnið á grund-
velli þjóðhagslíkana eru ólíkar leiðir
út úr því ástandi sem skapaðist
haustið 2008 skoðaðar. Þjóðhagsferill
fyrir meginsviðsmynd-
ina er útbúinn sem end-
urspeglar þá leið sem
farin var. Síðan eru
fjórar aðrar sviðs-
myndir skilgreindar á
grundvelli frávika frá
grunnmyndinni og þær
metnar í líkönunum til
að bera saman áhrif á
þróun tekjuafgangs og
skuldastöðu hins op-
inbera, gengi krón-
unnar, hagvöxt, verð-
bólgu, vaxtastig,
atvinnuleysi og margt fleira. Nota-
gildi þessarar tölulegu rannsóknar er
að hún byggir annars vegar á víð-
tækum rannsóknum á samspili op-
inberra fjármála og efnahags-
starfsemi og hins vegar á viðamiklum
útreikningum í líkönum með flókin
hegðunarsambönd sem ná yfir langt
tímabil. Þótt slík líkön feli alltaf í sér
ákveðna einföldun á raunveruleik-
anum veita niðurstöðurnar nokkuð
haldgóða innsýn í mögulega fram-
vindu miðað við gefnar forsendur.
Hvaða leiðir stóðu til boða
Ein sviðsmyndin sýnir hvað gerst
hefði ef Íslendingar hefðu fengið fjár-
stuðning frá AGS og ESB til að
bjarga bankakerfinu eins og Írlandi
var boðið upp á. Niðurstaða okkar er
að sú aðgerð hefði ekki verið þjóð-
hagslega hagkvæmasti kosturinn í
stöðunni. Síður en svo. Það er jafn-
framt í samræmi við aðrar rann-
sóknir sem benda til að þess að þegar
hið opinbera verður of skuldsett að
þá dregur það úr velferð með því m.a.
að auka fjármagnskostnað á markaði
sem íþyngir hagvexti og
atvinnusköpun.
Tvær aðrar sviðsmyndir eru út-
búnar þar sem skuldir hins opinbera
aukast beint, en ekki eins mikið og að
ofan greinir. Annars vegar er skoðað
hvaða áhrif það hefði haft að grípa til
hagvaxtarhvetjandi aðgerða í op-
inberum fjármálum, eins og með t.d.
almennri niðurfærslu skulda. Í þeirri
sviðsmynd hefði samdrátturinn
vissulega orðið minni í byrjun krepp-
unnar en atvinnuleysi hefði hins veg-
ar ekki minnkað það mikið. Þegar lit-
ið er til þess að hagvöxtur til lengri
tíma hefði orðið minni og atvinnuleysi
meira er ljóst að sú leið hefði ekki
aukið velferð á heildina litið. Hins
vegar er skoðað hvað hefði gerst ef
ríkisstjórnin hefði frá 2009 hafið
greiðslu á vaxtakostnaði fyrsta Ice-
save samningsins. Í þeirri sviðsmynd
hefðu hagvaxtaráhrif verið lítil til að
byrja með en orðið íþyngjandi næstu
árin þar til greiðslum hefði verið lok-
ið og skuldirnar orðnar lægri á ný.
Gengið mikill áhrifavaldur
Einn mikilvægasti hluti af við-
brögðum stjórnvalda við hruninu var
að innleiða fjármagnshöft eftir að ís-
lenska krónan hafði glatað um helm-
ingi af verðmæti sínu á gjaldeyr-
ismarkaði. Með því að stöðva frekari
gengislækkun var komið í veg fyrir
enn meiri hækkun gengisbundinna
og verðtryggðra skulda í krónum tal-
ið.
Áhugaverðasta sviðsmyndin sem
við skoðum er hvaða áhrif það hefði
haft ef fjármagnshöft hefðu ekki ver-
ið innleidd og gengi krónunnar hefði
fengið að finna nýtt jafnvægi miðað
við markaðsaðstæður. Við gefum
okkur að gengið hefði fallið eins mik-
ið og aflandsgengið gerði fyrst um
sinn en síðan hefði það styrkst næstu
ár þar til það hefði náð þeim geng-
isferli sem það hefur fylgt innan
hafta.
Þessi sviðsmynd dregur fram mik-
ilvægi þess að koma í veg fyrir frek-
ari lækkun krónunnar við afnám
gjaldeyrishafta. Þannig minnkar
hagvöxtur mun meira en hann gerði
og atvinnuleysi eykst að sama skapi.
Þá aukast skuldir hins opinbera mjög
mikið og hagur heimila snarversnar.
Í raun felst í gengislækkun beinn
tekjutilflutningur frá heimilisgeir-
anum til útflutningsgeirans. Þegar
fram í sækir leiðir bætt samkeppn-
isstaða útflutningsgeirans til þess að
hagvöxtur tekur við sér, við-
skiptajöfnuðurinn og fjárfesting
aukast og atvinnuleysi lækkar meira
en ella hefði verið. Þau áhrif koma
hins vegar fram með langri tímatöf
þar sem samdrátturinn verður bæði
dýpri og lengri í kjölfar aukinnar
gengislækkunar. Á þeim tíma hækka
hins vegar skuldirnar langt umfram
tekjur heimila, fyrirtækja og hins op-
inbera, sem hefði ýtt þeim nær bjarg-
brúninni eða jafnvel fram af henni.
Vert er að skoða reynslu evruþjóða
í þessu sambandi en hún hefur verið
á annan veg. Í sumum evruríkjum
jókst skuldabyrði almennings ekki
mikið í uppsveiflunni þar sem gengið
breytist ekki en í öðrum löndum
grófu eignaverðbólur um sig og
skuldir jukust þá með. Í niður-
sveiflunni upplifðu heimili á evru-
svæðinu hins vegar ekki stóraukna
skuldabyrði í eigin gjaldmiðli þar
sem innlendar og erlendar skuldir
eru í sömu mynt. Þau hafa hins vegar
mátt þola meira atvinnuleysi, sér-
staklega í Suður-Evrópu. Erfiðleik-
ana þar má sumstaðar rekja til óhófs
í stjórn opinberra fjármála sem nú
krefst aukins aðhalds, en það dregur
úr hagvexti. Um leið er verið að
reyna að breyta reglum og skipulagi
á vinnu- og framleiðslumörkuðum,
sem lengi hafa verið talin hamla at-
vinnusköpun, til þess að örva hagvöxt
á ný.
Niðurstaðan af rannsókn okkar er
nokkuð skýr. Hún bendir til að
stjórnvöld hafi borið gæfu til að velja
skástu leiðina út úr hruninu haustið
2008. Með því að takmarka skuld-
setninguna umfram það sem hefði
orðið ef aðrar leiðir hefðu verið farn-
ar var velferðartap þjóðarinnar af
bankahruninu lágmarkað.
Þeim sem vilja kynna sér efni
rannsóknarinnar er bent á vef Seðla-
banka Íslands (www.sedlabanki.is).
Eftir Þorstein
Þorgeirsson »Niðurstaðan af rann-
sókn okkar er nokk-
uð skýr. Hún bendir til
að stjórnvöld hafi borið
gæfu til að velja skástu
leiðina út úr hruninu
haustið 2008.
Þorsteinn Þorgeirsson
Höfundur er sérstakur ráðgjafi á
skrifstofu bankastjóra Seðlabanka Ís-
lands. Þær skoðanir sem koma fram
eru höfundar og ber ekki að túlka sem
skoðanir Seðlabanka Íslands.
Var besta leiðin valin út úr bankahruninu?