Morgunblaðið - 14.05.2013, Blaðsíða 22

FRÉTTASKÝRING
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Það hefur verið faraldursortuæxla á Íslandi oghann hefur vakið heims-athygli,“ sagði Laufey
Tryggvadóttir, framkvæmdastjóri
Krabbameinsskrárinnar. Hún mun
segja frá faraldsfræði sortumeina á
Íslandi á örráðstefnu Krabbameins-
félagsins á fimmtudag. Yfirskrift
ráðstefnunnar er „Aðgát skal höfð í
nærveru sólar“.
Laufey sagði að faraldurinn hefði
hafist upp úr 1990 og fjórfaldaðist
nýgengi sortuæxla hjá Íslendingum
á árunum 1990-2000. Svipuð aukn-
ing var hjá körlum og konum.
Aukning sortuæxla var mun bratt-
ari hjá fólki yngra en 50 ára, eink-
um hjá konum. Talið er að það megi
m.a. tengja aukinni sólbekkja-
notkun. Einnig því að þessi aldurs-
hópur hafi verið duglegri að fara til
húðlækna og láta athuga grun-
samlega bletti og greinst fyrr en
ella. Dánartíðni af völdum sortu-
æxla hefur ekki aukist hjá fólki
yngra en 50 ára á Íslandi og hefur
hún farið lækkandi á hinum Norð-
urlöndunum.
Nýgengi sortuæxla er mun
hærra hjá þeim sem eru fimmtugir
og eldri. Hjá þessum aldurshópi
gætir einnig aukinnar dánartíðni af
völdum sjúkdómsins. Hún er meiri
hjá körlum en konum. Þetta bendir
til þess að eldra fólk eigi að gera
meira af því að láta lækna athuga
fæðingarbletti.
Nýgengi sortuæxla var lengi vel
lægst hér á landi miðað við tíðni
sjúkdómsins á Norðurlöndunum al-
mennt. Finnar voru einnig fremur
lágir en Norðmenn hæstir.
Slæmt að fá of mikla sól
Rannsóknir hafa sýnt að sam-
band er á milli sortuæxla og út-
fjólublárra (UV) geisla en þeir geta
bæði komið frá sólinni og eins frá
ljósabekkjum. Laufey sagði að
sterk áhrif UV-geisla í skamman
tíma virtust vera mjög slæm fyrir
húðina. Þeir sem stöðugt yrðu fyrir
þessum geislum virtust ekki vera í
jafnmikilli hættu að fá sortumein og
hinir sem fengju mikinn skammt í
skamman tíma. Í bæklingi Krabba-
meinsfélagsins um sortuæxli í húð,
eftir húðlæknana Bárð Sigurgeirs-
son og Jón Hjaltalín Ólafsson, seg-
ir að það sé sérstaklega slæmt ef
húðin brennur í sólinni í bernsku
eða fyrir 18 ára aldur.
Laufey sagði að líklega mætti
rekja ástæðu fjölgunar sortuæxla
til nokkurra þátta. Sólarferðir Ís-
lendinga hófust að einhverju marki
á 7. áratug 20. aldar og fjölgaði síð-
an ört. Börnin fóru með og fengu
sterka sól á stuttum tíma. Tískan
hafði einnig breyst. Áður þótti ekki
fínt að vera sólbrúnn en þarna var
það komið í tísku. „Maður fór hvít-
ur út og kom grillaður heim, það er
akkúrat uppskriftin,“ sagði Lauf-
ey. Hún nefndi að bændur og aðrir
sem ynnu að jafnaði úti í sólinni
fengju síður sortuæxli en þeir sem
sólbrynnu skarpt á stuttum tíma.
Ljósabekkjum fjölgaði mikið á
tímabili hér á landi. Árið 1979 voru
þrjár sólbaðsstofur í Reykjavík,
samkvæmt Geislavörnum ríkisins.
Árið 1988 voru þær orðnar 56 með
alls 207 ljósabekkjum. Krabba-
meinsfélagið, Lýðheilsustöð og
Geislavarnir ríkisins hófu átak árið
2004 gegn ljósabekkjanotkun og
árið eftir hafði ljósabekkjum fækk-
að í 144.
„Það hefur dregið úr þessum
faraldri. Ef til vill er fólk farið að
passa sig betur og eins hefur dreg-
ið úr sólbekkjanotkun. Hluta aukn-
ingarinnar má líklega rekja til flýt-
ingar á greiningum,“ sagði Laufey.
Aðgát skal höfð
í nærveru sólar
Nýgengi sortuæxla í húð
Tíðni af 100.000 Karlar Konur
22
21
20
19
18
17
16
15
14
13
12
11
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
1957 1962 1967 1972 1977 1982 1987 1992 1997 2002 2007
Heimild: Krabbameinsskrá Íslands.
22
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 14. MAÍ 2013
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Vinstri-stjórnin,sem þjóð-
in hafnaði með
svo ótvíræðum
hætti að annað
eins hefur ekki
sést, tileinkaði sér óvenju-
leg vinnubrögð á fjölmörg-
um sviðum. Þótt sú hafi
ekki verið meginástæða
þess að áfellisdómur þjóð-
arinnar hafi orðið svona
harkalegur í kosningunum
þá er augljóst að þau bættu
ekki úr skák.
Hver man ekki eftir
reglubundnum stórfundum
ríkisstjórnarinnar í Þjóð-
menningarhúsinu? Þegar
fólkið þreytt á sífelldum
svikum lét til sín heyra var
umsvifalaust efnt til slíkra
funda. Þar sátu bankastjór-
arnir nauðugir og nið-
urlútir með nokkrum sínum
næstu mönnum.
Þar sátu stórir hópar úr
lífeyriskerfinu sem lýstu
því yfir í fundarlok að þeir
myndu óhikað taka þátt í
boðuðu „átaki“ ríkisstjórn-
arinnar, með þeim eina fyr-
irvara að þátttaka þeirra
myndi ekki kosta lífeyr-
issjóðina krónu. Þeir hefðu
einfaldlega ekki heimildir
að lögum til að taka þátt í
samstarfsverkefni á annarri
forsendu en þessari. En að
öðru leyti myndu þeir
leggja sig alla fram.
Þarna voru mættir fjöl-
margir fulltrúar frá hags-
munafélögum heimila í
margvíslegum vanda, sumir
sjálfskipaðir og lögðu sam-
viskusamlega fram sína út-
reikninga á hverjum fund-
inum á fætur öðrum. Og
þarna voru umboðsmenn
skuldara, íbúðalánasjóðs og
Seðlabanka.
Svo voru mættir svo sem
eins og þrír til fjórir menn
úr helmingi fleiri ráðu-
neytum auk ráðherra, að-
stoðarmanna þeirra og fjöl-
margra upplýsingafulltrúa.
Hinir síðastnefndu voru
augljóslega mikilvægustu
mennirnir því þeir áttu að
koma því inn hjá almenn-
ingi að þessir fjölmennu
fundir hefðu einhver tengsl
við raunveruleikann. Það
var ekki spunamönnunum
að kenna þótt það verkefni
hafi verið óviðráðanlegt.
Í lok hvers stórfundarins
voru jafnan viðtöl við þau
Jóhönnu og Steingrím. Þar
var því lýst að fundurinn
sem slíkur markaði tíma-
mót (sem voru þó ekki önn-
ur en þau að
honum hafði lok-
ið) og svo var
jafnan sagt:
Fólkið mun sjá
árangur af þessu
mikilvæga sam-
ráði á næstu dögum eða
vikum. Ekki var annað að
sjá en að „RÚV“ tryði þess-
um yfirlýsingum síst verr
þegar að „fréttastofa“ þess
gekk í gegnum þetta ferli í
fimmta sinn en hún gerði
eftir það fyrsta.
Í kosningunum voru kjós-
endur m.a. að segja álit sitt
á þessum farsakenndu op-
inberu ósannindum sem
beint var að fólki sem síst
mátti við blekkingum af
hálfu stjórnvalda.
Töluvert hefur verið látið
með skýrslu alþjóðlegs ráð-
gjafafyrirtækis sem rýndi
að eigin frumkvæði í helstu
vandamál sem það taldi
helst að hrjáðu íslenska
þjóðarlíkamann um þessar
mundir. Framtak fyrirtæk-
isins er prýðilegt og álitið
ágætlega unnið, en þó auð-
vitað hvorki gallalaust né
hafið yfir gagnrýni. Vafalít-
ið getur það orðið gagnlegt
innlegg í vinnu við und-
irbúning mikilvægra
ákvarðana á næstunni.
Skýrslan var þó ekki endi-
lega sérlegt tilefni til þess
að sjá enn eitt ráðgjafa-
samráðið í anda sjónarspila
fráfarandi stjórnar sett á
laggirnar. En það gerði rík-
isstjórnin ekki síst vegna
þess að kosningar voru
framundan og hún varð
eins og allt kjörtímabilið að
sýnast vera að gera eitt-
hvað.
Í ráðgjafaráðinu sitja
kjörnir leiðtogar þjóð-
arinnar óbreyttir í miklum
minnihluta hóps sem er
hallur undir að hægt sé að
reikna sig út úr öllum
vanda, ef enga vísbendingu
þarf um hvert menn vilji
stefna. Ef sú væri raunin
hefði sennilega verið af-
farasælast að hafa tölvur af
mismunandi tegundum í öll-
um sætum á framboðs-
listum vegna kosninganna.
Óneitanlegt er að vísu að
sumir framboðslistanna í
síðustu kosningum hefðu
ekki endilega versnað við
það fyrirkomulag.
En er ekki óhætt að líta
svo á, að þetta ráðgjafaráð
í gamalkunnum stíl hafi nú
þegar gert það gagn sem
búast mátti við og færa því
þakkir?
Sjálfsagt er að ljúka
merku starfi ráð-
gjafaráðs á allra
næstu dögum}
Á allra næstu dögum
S
íðustu vinnuvikur hafa verið frekar
sérstakar. Þrjár í röð hafa þær
verið skornar sundur með frídög-
um, sem stundum hefur leitt til
vandræða. Á mörgum vinnustöð-
um er veruleikinn einfaldlega sá að afgreiða
þarf ákveðin verkefni í hverri vinnuviku, rétt
eins og gerðar hafa verið áætlanir um. Halda
þarf takti í starfsemi. Það liggur hins vegar í
augum uppi að stakir frídagar í miðri viku
raska þessu og dampurinn dettur niður. Og
þá er ekki annað í stöðunni að gera en hlaupa
hraðar þessa fjóra vinnudaga ellegar mæta á
frídegi. Stundum verður illu heilli ekki undan
slíku vikist, til dæmis ef fólk er framúrskar-
andi samviskusamt eða hefur umsjón eða
ábyrgð með tilteknum verkefnum.
Kjartan Magnússon setti á dögunum fram
skynsamlega tillögu í borgarráði, það er að borgin, sem
einn stærsti vinnuveitandi landsins, hlutist til um að
fimmtudagsfrí vorsins verði færð að helginni. Þarna er
um að ræða sumardaginn fyrsta og uppstigningardag,
rauða daga sem eiga rætur sínar í allt öðru samfélagi og
menningarhefð en þeirri sem nú er við lýði.
Útkoman verði gott og kærkomið frí, frá föstudegi til
sunnudagskvölds, sem fjölskyldur gætu nýtt saman til
leiks og starfa. Þegar komið er fram í maí langar líklega
flesta til að skreppa eitthvert, fara í gönguferðir, sund,
heimsóknir, skreppa í sumarbústað og svo framvegis.
Þetta er spurning um að hafa svigrúm til að lifa og leika
sér. Og gleymum ekki að slíkt er okkur öll-
um alveg óendanlega mikilvægt.
Undirtektir við tillögu borgarfulltrúans
hafa verið ágætar. Fáir hafa lýst sig beinlín-
is mótfallna, þó einhver blæbrigðamunur sé
á viðhorfum til útfærslu. Raunar má benda á
að í tímans rás hafa áhrifamenn bæði á vett-
vangi launafólks og atvinnurekenda talað
fyrir breytingum í þessa áttina – og segja að
í þessu bæði felist lífsgæði og hagræði. Þeg-
ar samstaða myndast um ágætar tillögur
eins og þá sem hér er umfjöllunarefni ætti
hún að raungerast mjög fljótt. Borgar-
yfirvöld hafa nú lýst sig tilbúin að stíga
skrefið og framhaldið er væntanlega að mál-
ið komst í farveg við gerð kjarasamninga.
Hins vegar er sennilegt að þetta mál verði
alls ekki rætt við samningaborð, þar sem
strögglað er um prósentur, eingreiðslur, launaflokka,
lífeyrismál og stóru breyturnar í þjóðarbúskapnum.
Frídagar og tilfærsla þeirra – sem þó ætti að vera
minni háttar framkvæmdaatriði – verða sennilega af-
gangsstærð. Stóra fimmtudagsmálið verður varla leyst
nema stór vinnuveitandi, eins og Reykjavíkurborg, stígi
fyrsta skrefið. Aðrir munu svo fylgja fljótlega á eftir og
innan fárra ára þegar við fáum þrjár og jafnvel fjórar
stuttar vinnuvikur á vorin – þá að hvítasunnunni með-
talinni – mun almenningur segja um þessar góðu
þriggja daga fríhelgar: Af hverju var ekki búið að
breyta þessu fyrir löngu? sbs@mbl.is
Sigurður Bogi
Sævarsson
Pistill
Stóra fimmtudagsmálið
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
Krabbameins-
félagið efnir til
örráðstefnu um
sortuæxli og
önnur húð-
krabbamein
næstkomandi
fimmtudag, 16.
maí, kl. 16.30-
18.00. Ráð-
stefnan verður
haldin í Skógarhlíð 8 í Reykjavík.
Guðlaug B. Guðjónsdóttir fram-
kvæmdastjóri setur ráðstefnuna.
Bárður Sigurgeirsson húð-
sjúkdómalæknir mun fjalla um
styrk sólskinsins hér á landi og
einkenni, greiningu og forvarnir
gegn sortumeinum. Gunnar Bjarni
Ragnarsson segir frá meðferð
sortumeina, Laufey Tryggvadóttir
framkvæmdastjóri fjallar um far-
aldsfræði sortumeina á Íslandi og
Vala Smáradóttir aðstandandi
segir sögu aðstandanda.
Allir eru velkomnir á ráðstefn-
una og aðgangur er ókeypis.
Sortuæxli
á Íslandi
ÖRRÁÐSTEFNA UM SORTU-
ÆXLI OG HÚÐKRABBAMEIN
Laufey
Tryggvadóttir