Frúin - 01.06.1963, Blaðsíða 7

ur því ennþá ekki svo lítil afskipti
af þessu máli.
Landsfundir kvenna. Upphaflega
var það ætlun frú Bríetar að stofna
kvenréttindadeildir víðsvegar um
landið, sem svo stæðu í sambandi við
félagið í Reykjavík. Ferðaðist hún í
því skyni um landið og félög voru
stofnuð á einstaka stað, t. d. á Akur-
eyri, þar sem ég gekk fyrst í kven-
réttindafélag. En á þessum fyrstu ár-
um var íslenzka konan ekki orðin
nógu félagslega þroskuð til slíkra
samtaka og deildirnar út um land
lognuðust út af. Þegar svo Kvenna-
blaðið var líka hætt að koma út um
1920, þá fór að verða allerfitt að ná
tali af konum út um landið. Höfðu
þær mæðgur, Laufey og Bríet, af
þessu miklar áhyggjur og átti Lauf-
ey hugmyndina að því, að boða þær
konur til fundar í Reykjavík og ræða
við þær vandamál kvenréttindasam-
takanna. Var boðað til fyrsta lands-
fundar kvenna í Reykjavík 1923 og
boðið til hans forgöngukonum kven-
félaga og kvennastarfsemi víðsvegar
að af landinu. Nú hafa verið haldnir
10 slíkir fundir, flestir í Reykjavík
og venjulega á fjögurra ára fresti.
Þessum fundum tókst að lokum að
byggja upp landssamband Kvenrétt-
indafélagsins á íslandi fneð þátttöku
þeirra félaga víðsvegar um landið,
sem lýstu því yfir í stefnuskrá sinni
að þau aðhyltust stefnuskrá K.R.F.Í.
og greiddu ofurlítið árgjald. Ekki lifði
þó Bríet það að sjá þessa lausn á
samvinnumálinu við félögin úti um
land, en svo langt var málið komið,
að lausnin var fyrirsjáanleg.
Kvenfélagasamband íslands. Á
Landsfundi K.R.F.Í. á Akureyri 1926,
en þá var Bríet enn formaður félags-
ins, var mikið rætt um hússtjórnar-
skóla og hússtjórnarmál. Frú Ragn-
hildur Pétursdóttir mætti á þessum
fundi, en þeim Bríetu kom ekki alltaf
vel saman. En á þessum fundi kom
þeim saman um, að eiginlega ættu
þær að skipta með sér málefnaflokk-
um, þannig að Bríet og K.R.F.Í. hefðu
réttindamálin á sinni könnu, en Ragn-
hildur beitti sér fyrir hússtjórnar-
og heimilismálin, en fjöldi kvenfé-
laga víðsvegar um landið höfðu þessi
mál fyrst og fremst á stefnuskrá
sinni. Var á þessum fundi kosin
nefnd til þess að athuga í sambandi
við Búnaðarfél. íslands hvernig móta
mætti krafta kvenfélaganna á þessu
sviði og skapa þeim starfstæki í lík-
ingu við Kvenréttindafélagið. Upp
úr þessu óx síðan Kvenfélagasam-
band íslands, sem orðið er að stór-
veldi í kvennasamtökum landsins og
hlotið hefur viðurkenningu fjárveit-
ingarvaldsins með miklum framlög-
um sérstaklega til ráðunautastarf-
semi á sviði heimilismála.
Þetta sama sumar, 1926, var Bríet
á kvennalista til landskjörs og mætti
hún á landsmálafundum norðanlands
með öðrum frambjóðendum um leið
og hún sótti Landsfundinn á Akur-
eyri. Hún var þá að verða sjötug og
nýbúið að skera af henni annað
brjóstið, en í umræðum á fundum
stóð hún sig svo vel og var svo traust-
ur málflytjandi, að menn dáðust að,
þó ekki væru þeir fylgismenn henn-
ar. Því miður fékk listi hennar mjög
fá atkvæði, jafnvel meðmælendur
brugðust, konurnar voru þá orðnar
svo háðar sínum pólitísku flokkum,
að þær kusu þá en ekki kvennalist-
ann, þegar á hólminn kom. Þetta var
i síðasta sinn, sem borinn hefur ver-
ið fram sérstakur kvennalisti til al-
mennra kosninga. En Bríet tók sér
þessi úrslit ákaflega nærri, hún dró
sig þá að mestu út úr hildarleiknum
og Laufey dóttir hennar tók við for-
ustu Kvenréttindafélagsins.
Menningar- og minningarsjóður
kvenna. Síðasta framlag Bríetar
Bjarnhéðinsdóttur til menningar og
menntunar kvenna var hugmyndin
um stofnun „Menningar- og minning-
arsjóðs kvenna“. Stuttu áður en hún
dó lét hún í ljósi þá ósk við Laufeyju
dóttur sína, að nokkrar krónur, eins
og hún orðaði það, sem hún hafði
geymt til jarðarfarar sinnar, væru
notaðar til að stofna sjóð með þessu
nafni. Væri árlega safnað fé til sjóðs-
ins og síðan svo fljótt sem unnt væri
veitt fé úr honum til styrktar ungum
konum til náms, eða sem styrkur til
ritstarfa, eða verðlaun fyrir ritgerð-
ir, einkum um þjóðfélagsmál. Bríet
leit svo á, að konur bæru enn mjög
skarðan hlut frá borði við styrkveit-
ingar og námsviðurkenningar, og því
varð þetta hennar síðasta gjöf til
þeirra. Sjóður þessi hefur vaxið og
dafnað, hefur verið úthlutað úr hon-
um fé síðan 1946, svo það eru orðnar
allmargar konur, sem hann hefur orð-
ið að liði. Enda þótt æskilegt hefði
verið að upphæðir til einstaklinga
hefðu getað verið hærri, þá hafa þær
að minnsta kosti verið viðurkenning
til viðtakenda og vonandi glatt og
örvað til frekari átaka.
★
Ég er nú komin að síðasta kafla
þessarar ritgerðar, og hann verður al-
veg persónulegur. Bríet sýndi mér
meiri trúnað, en hún hefur líklega
látið flestum öðrum í té, ég sá og
kynntist manneskjunni á bak við hið
hrjúfa yfirborð, skynjaði hennar
djúpa sárauka, þegar almenningur
hélt að hún fyndi lítið til. Nú þegar
hún er dáin fyrir tvo löngu, finnst
mér það næstum því skylda mín að
varpa nokkru ljósi á skapgerð henn-
ar, ef vera mætti að það dragi nokk-
uð úr þeim ómildu dómum, sem hún
hlaut oft. Því Bríet hlaut mikið að-
kast, eins og venjulegt er með mann-
eskjur, sem eru langt á undan sínum
tíma. Kvenréttindamálið var ekki
vinsælt framan af og foringinn var
óbilgjarn áhlaupa- og baráttumaður,
sem aldrei lét undan síga eða baðst
vægðar. Og landar hennar notuðu það
meðalið, sem íslendingum hefur jafn-
an verið nærtækast: háð og spott.
Það var jafnvel einu sinni gefið út
af henni póstkort, sem galdranorn,
ríðandi á kústaskafti og háðvísa fyr-
ir neðan. Þeir, sem gáfu þetta kort
út hafa sjálfsagt þénað vel á því, því
það seldist um allt land, en Bríet lét
sem hún vissi ekki af því. Ég ætla
annars ekki að fara að telja upp all-
ar þær svívirðingar, sem yfir hana
dundu, hún stóðst þær án þass að
nokkur sæi henni bregða, en þær
settu sitt mark á æskuár Laufeyjar
dóttur hennar og mótuðu líklega allt
hennar líf, gerður hana yfir við-
kvæma og jafnvel líka tortryggna,
hún sá duldar árásir jafnvel í mein-
lausustu hlutum, ef svo bar undir.
Þess vegna varð líka þakklætið til
skólabræðra hennar í menntaskólan-
um svo mikið, þeir voru aldrei með
neinar slettur um móðurina, en um-
gengust Laufeyju eins og góðan fé-
laga, og urðu sumir vinir hennar til
dauðadags.
Auk spottsins var einkalíf Bríetar
óspart dæmt harðlega. Heimilishald
hennar átti að vera fyrir neðan allar
hellur, sögur voru sagðar af harð-
stjórn hennar yfir eiginmanninum,
hjónabandið átti að vera alveg mis-
lukkað o. s. frv. Eftir að ég kynntist
Bríetu, en það var reyndar ekki fyrr
en 1926, kom ég mjög oft á heimili
þeirra mæðgna. Laufey var smekk-
kona mikil og þráði fegurð í öllum
myndum, hún elskaði sfalleg föt og
fallegt heimili. Getur verið að það
hafi að einhverju leyti kastast til
baka til móðurinnar þannig, að hún
hafi farið að reyna að fullnægja þess-
ari þrá dótturinnar. Svo mikið er
víst, að ég sá aldrei annað en reglu-
FRUIN
7