Stígandi - 01.07.1943, Blaðsíða 17

STÍGANDI
Á KROSSGÖTUM —
7
Sízt skal ég lasta lestur góðra sagna, og reyfarar eru oft
skemmtileg tilbreytni frá alltof hversdagslegu umhverfi. En
maðurinn lifir ekki á einu saman brauði. Ljóð og sögur eru mjög
ólík lesefni og krefjast ólíkra viðbragða hugans. Ljóðin krefjast,
miðað við lengd, meiri tíma, miðað við mál, meiri athygli, og á
þessari öld hraðans, þegar mannssálin svo að segja nærist á
hlaupum, eru þetta fráhrindandi eiginleikar. En lesendur mættu
gjarnan minnast þess, að hér sem víðar er það ekki alltaf bezt,
sem er auðfengnast.
Nú skulum við lítillega bera saman kvæði og skáldsögu. Við
skulum fyrst minnast þess, að skáldsagan í nútímastíl á sér enn
mjög stuttan þroskaferil hér á landi, en ljóðlistin virðist hafa
verið gefin þjóðinni í vöggugjöf. Þegar þess er gætt, hvílíka al-
úð Islendingar hafa löngum lagt við þessa gjöf, mætti augljóst
vera, að ljóðagerðin er miklu þroskaðri listagrein hér.
í öðru lagi krefst skáldsagan langrar samfelldrar vinnu, og
svo mikill framleiðslukostnaður krefst eðlilega mikillar sölu á
vörunni, ef hún á að „borga sig“. Við skyldum nú ætla, að vöru-
vöndunin væri einhlít til slíks, en því fer fjarri. Nú kemur
smekkur lesandans til greina eða sá smekkur, sem ritdómarar
segja lesendum að hafa. Þessum smekk verður rithöfundurinn
meira og minna að lúta, jafnvel þótt hann geti að sýnd látið
hann lúta sér. Og þarna felst hættan: Skáldsagnahöfundurinn
verður að hafa efni sitt það áfengt, að lesandinn gleymi sér
meira eða minna við lesturinn, lifi sig inn í söguna. En þá er
íhyglinni hætt, og rýnnin slævist. Lesandinn neytir bókarinnar
sem áfengis, ekki sem listar. Málnautnin hrífur fæsta, þótt bók-
in sé með ágætum rituð, hugurinn grípur aðeins niður á öðru og
þriðja hverju orði. Vegna þess hvað skáldsagnahöfundi er nauð-
synlegt að ná athygli lesandans fastri, freistast hann stundum
til ýmissa bellibragða í þeim sökum. Það er t. d. furðu áleitin
tízka nú meðal ísl. höfunda að vefa langt mál um kynferðislíf
sögupersónanna, og hálfgerðir undirmálsmenn virðast eftirlæt-
issöguhetjur margra: Maðurinn er vesælt dýr, sem lepur dauð-
ann úr krákuskel. Þá sjaldan lífsþrótturinn brumar í honum, eru
víxlhrif kynjanna að verki.
Þetta er endurskin millistríðsbókmenntanna erlendis.
Yfir þessar lýsingar á mannverunni er svo gjarnast breitt
sparlak íslenzkrar kaldrænu, en yfir hvelfist ársalur lífsleiða og
vonleysis — og listaverkið er fullkomnað.