Stígandi - 01.07.1943, Blaðsíða 21

STÍGANDI
Á KROSSGÖTUM —
11
varð að vera allfróður um tungu, sögu, trú og siðu líka, ef hann
átti að geta notið kveðskaparins. Ljóömenntin hélt þeirri kröíu
að þjóðinni, að hún skildi mál sitt til hlítar.
Á þennan hátt rennur hin blómlega fornmenning íslendinga
þeim í merg og blóð. Hins vegar er það rétt, að innan þessara
föstu forma var andagiftinni oft helzti lítið svigrúm gefið, jafn-
vel svo stundum, að „umbúðirnar urðu vætt, en innihaldið lóð“.
Því er okkur nútímamönnum hugstæðari kveðskapur þeirra
fornskálda, sem ortu undir léttari háttum, svo kölluð Eddu-
kvæðin sum og kvæði Egils Skallagrímssonar. Okkur finnst, að
skáldin seilist þar lengra, skyggnist dýpra, fljúgi hærra; þau hafi
gefið okkur gimsteinana — en hinir hafa lagt ótrúlega mikinn
skerf til varðveizlunnar, auk þess sem þeir hafa auðgað tung-
una með fjölda heita og kenninga.
Heiti eru í raun og veru ekki annað en mismunandi orð yfir
sama hugtak, þótt blærinn á hugmyndinni verði raunar nokk-
uð með mismunandi hætti stundum, eftir því hvaða orð er not-
að til framköllunarinnar. Sólin er kölluð sunna eða röðull; sjór-
inn gýmir, ægir eða hlér; hesturinn jór, marr eða gangvari. Má
öllum vera ljóst, hvílíkt hagræði skáldinu er að kunna skil mis-
munandi heita, bæði vegna ríms og blæbrigða.
Kenningar eru miklu umfangsmeiri og fjölbreyttari lærdóms-
grein. Einföldustu kenningar eru þó augljósar svo sem ísland,
Ljósavatn, Sprengisandur, Tvídægra, m. ö. o. samsett orð, þar
sem fyrri hlutinn lýsir og einkennir síðari hlutann. Næsta stigið
eru tvö orð, sem í felst nokkurs konar gáta, er þó bendir sjálf
glöggt til lausnarinnar: hvarma tungl — auga, og hvarma tungls
geisli = augakast, augnaleiftur. Onnur krefjast þekkingar á trú
forfeðranna. Hver skilur t .d. kenninguna iagnaíundur Friggar
niðja, sem ekkert þekkir til Ásatrúarinnar og sagnanna um
skáldamjöðinn?
Því er ekki að neita, að kenningar fóru oft út í öfgar, einkum
þegar fram liðu stundir, en til er enn fjöldi kenninga, sem bera
vott um mjög fágaðan málsmekk og hugkvæmni samfara
glöggu auga: Vonarskarð, Tröllakirkja, Alíhóll, Unaðsdalur,
Dimmuborgir, eða þessar glæsilegu kvenlýsingar: Þorbjörg
hólmasól og Oddný eykyndill. Enn í dag eru notaðar og búnar
til einfaldar kenningar — málinu er einu sinni svo háttað, að
það verður bragðlítið og litdauft án þeirra — en yfirleitt verð-
um við að játa með skammroða í kinnum, að mistökin eru frem-