Stígandi - 01.10.1943, Blaðsíða 26

88
UM MÁLVÖNDUN
STÍGANDI
Þá vildi ég loks drepa á eitt atriði enn, sem ég tel nauðsyn-
legt skilyrði þess, að mál sé vandað og ef til vill nauðsynlegasta
atriðið. Til þess að mál sé vandað, verða orðin að íalla vel að
hugsuninni. Merkingarblæbrigði orðanna geta verið hárfín, og
gáfa stílsnillingsins er fólgin í næmleik á þessi blæbrigði. Segja
má, að þetta sé að verulegu leyti guðs gjöf, sem fáum hlotnist.
En það er sagt, að hverjum verði það að list, sem hann leikur,
og það er mikið til í því. Þessi næmleiki getur vitanlega þrosk-
azt eins og aðrar gáfur. Ég hefi orðið þess var, að margir hafa
undarlegar hugsanir um mælsku eða ræðusnilld. Sumir telja
þá menn mælska, sem geta þeytt upp úr sér merkingarlausum
orðaflaumi. En þetta er ekki mælska, heldur mælgi. En mælgin
eða málskrúðið er andstyggilegt. Menn tala eða rita ekki vegna
orðanna sjálfra, heldur vegna þeirrar hugsunar, sem á bak við
felst. Orðin eru þjónar, málið er tæki, eins og tekið var fram í
upphafi. Það er því ekki sama, hvaða orð eru valin, og það er
vandasamt að velja þau. Málskrúðið flækir hugsunina. Það ger-
ir margt óljóst og myrkt, sem vera ætti ljóst og skýrt. Skýrleik-
inn og einfaldleikinn eru hin dýrustu hnoss, sem aldrei verða
fyllilega metin að verðleikum.
Þetta er nú orðið alllangt mál, og sumum er eflaust tekið að
leiðast það, en ég verð þó að þreyta lesandann örlítið meira, en
þó ekki lengi.
Ég vona, að mönnum sé það ljóst, að tungan er okkur dýr-
mæt, vandasöm í meðförum og stödd á hættulegu skeiði. En
hvað getum við gert til verndar tungunni? Ég býst við, að menn
svari því til, að við íslenzkukennararnir séum til þess ráðnir að
vera verðir tungunnar og þeir verði að varpa áhyggjum sínum
upp á okkur. Það er nú svo. En ég vona, að ég segi ekkert ljótt
um okkur kennarana, þó að ég biðji menn að treysta ekki um
of á árangurinn af starfi okkar. Og ég hygg, að hann verði lítill,
ef menning heimilanna hverfur úr sögunni. Heimilin eru sú
undirstaða, sem íslenzkt þjóðfélag er reist á, og ef menning
þeirra dvín og dofnar, get ég ekki séð, að þjóðarmenningu okk-
ar geti orðið borgið af nokkrum kennurum eða skólum. Sé það
þó f jarri mér að gera lítið úr skólum eða gildi þeirra.
Ég fæ ekki betur séð en tungu vorri sé hætta búin, ef ekki
verður hafizt handa um það að beina hug æskunnar að lestri