Stígandi - 01.10.1943, Blaðsíða 19

STÍGANDI
Halldór Halldórsson:
UM MÁLVÖNDUN
Þá væri ekki úr vegi að athuga, hvað það er, sem kallað er
vandað mál. Eg hefi áður vikið að því, að mjög er títt, að menn
þrátti um ýmis orð eða orðatiltæki, hvort þau séu „rétt“ eða
ekki. En oft eru slíkar deilur fánýtar og fávíslegar. Venju-
lega eiga þær rætur að rekja til héraðadrambs og fjórðungarígs,
en eru ekki sprottnar af ást á tungunni. Mið slíkra deilna er þess
vegna að jafnaði ekki það að komast að réttri niðurstöðu, enda:
verður sjaldan nokkur niðurstaða. Hvor aðili situr eftir sem áð-
ur við sinn keip. Og oft er því þannig farið, að báðir hafa rétt
til þess. Menn verða ávallt að hafa það hugfast, að málið fylgir
engum stærðfræðilegum reglum. Þar er oft ekkert annað-hvort
— eða, heldur bæði — og. Málið er beygjanlegt og sveigjan-
legt. Oft eru til tvö eða fleiri orð yfir sama eða svipað hugtak,
og oft og einatt má raða orðunum í setningunni á fleira en einn
veg. Og um fram allt verða menn að minnast þess, að málið er
sífellt á breytingaskeiði. Þessar breytingar eru margoft óhjá-
kvæmilegar og nauðsynlegar, en það er óheppilegt, að þær séu
hraðar, eins og ég mun nú rökstyðja nánar. Eftir því sem breyt-
ingar málsins eru minni, höldum við órofnu sambandi um lengri
tíma. Vegna þessa verður unnt að lesa bókmenntir frá fleiri
liðnum öldum en ella á nákvæmlega sama málstigi og þær voru
skráðar. íslendingum er þetta alveg ómetanlegt, þar sem bók-
menntir þeirra náðu mjög miklum þroska svo snemma á öld-
um. Okkur væri íslendingasögurnar ekki jafnkærar, ef við gæt-
um ekki lesið þær á því máli, sem þær voru skráðar á, heldur
þyrfti að breyta máli þeirra, eins og nú er reyndar farið að tíðk-
ast til þess að dekra við smekk smekkleysingjanna og þeirra,
sem lesa bækur sér til hvíldar.1) Við gætum ekki heldur notið
J) Eg get ekki stillt mig um að geta þess hér neðanmáls, að nýlega átti
ég tal við tigna frú úr Reykjavík, sem sagði mér, að sér hefði aldrei þótt
eins gaman að Laxdælu og þegar hún las hana i útgáfu H. K. L., af því að
hún hefði þá verið svo fljót að lesa hana. í sömu andránni kvartaði þessi
6