Stígandi - 01.10.1943, Blaðsíða 21

STÍGANDI
UM MÁLVÖNDUN
83
ur hefir verið vikið að. En hugtakið „rétt“ er siðfræðilegt, og
„rétt mál“ verður því ekki skilgreint á málfræðilega vísu, heldur
eftir þeim meginreglum, sem menn koma sér saman um að fara
eftir um málvöndun. En einmitt af þessum sökum verður hug-
takið mjög óskýrt. Ef líkingunni við siðfræðina er haldið áfram,
verður málið þá nokkru ljósara. Góð hegðun er til dæmis fólgin
í því að halda venjur, sem viðurkenndar eru af flestum eða að
minnsta kosti þeim, sem taldir eru skara fram úr um siðprýði.
A sama hátt mætti segja, að notkun rétts máls væri fólgið í því
að fara eftir viðurkenndum reglum um málfar. Málbreytingar
þurfa þannig að hafa hlotið viðurkenningu nógu mikils fjölda
og þó sérstaklega þeirra, er taldir eru bera gott skyn á mál, til
þess að teljast réttmætur. í latnesku máltæki er svipuð hugsun
orðuð á þessa lund: Communis error facit jus, en það merkir á
íslenzku: sameiginleg villa veitir réttinn. En þá má endalaust
deila um, hvenær villan er sameiginleg og hverjum hún þarf að
vera sameiginleg. Ég myndi vilja viðurkenna réttmæti ein-
hverrar breytingar fyrir einhvern landshluta, ef mikill meiri-
hluti alls fólksins í þessum landshluta hefði tekið breytinguna
upp. En þar með er ekki sagt, að nauðsyn reki nokkra aðra
landshluta til þess að herma breytinguna eftir. Ég skal taka
dæmi máli mínu til stuðnings. Á Vesturlandi er alþýðumál að
segja: Ég þori því ekki. Á Norðlendinga orkar þetta sem am-
baga, því að þeir segja: Ég þori þaö ekki. En þetta myndi á
sama hátt vera talið málleysa á Vestfjörðum. Hvorir hafa nú
rétt fyrir sér? Ef þetta er athugað í fornum ritum, kemur í ljós,
að norðlenzkan er upprunalegri. En er hún að réttari? Ég sé
ekki rök fyrir því. Ég þori því ekki er orðið sameiginleg villa
um Vestfjörðu, og það veitir réttinn, eins og þegar hefir verið
tekið fram. Hvort tveggja er því jafnrétt, annað er vestfirzka,
en hitt norðlenzka.
En nú skal ég taka annað dæmi til þess að útskýra, hvað er
„rangt mál“. Bæði hér nyrðra og víða annars staðar á landinu
segja sumir: Mér langar svo mikið í vatn að drekka. Er þetta
rétt mál? Því fer fjarri. Og ástæðan til þess er sú, að það hefir
hvergi hlotið almenna viðurkenningu sem rétt mál. Mikill hlua
þjóðarinnar í öllum landsfjórðungum finnur, að þetta stríðir
gegn málkennd hans, mönnum finnst þetta vera málvilla, og
meðan svo er, getur þetta ekki talizt sameiginleg villa og hefir
því engan rétt á sér.
6*