Stígandi - 01.10.1943, Blaðsíða 24

86
UM MÁLVÖNDUN
STÍGANDI
Ýmsir eru nokkuð fljótir að finna það á sér, hvort eitthvert orð
er erlends uppruna eða ekki, en oft og engu síður vill það til, að
erlendum merkingum er laumað inn í alíslenzk orð. Þetta er
engu síður saurgun málsins og jafnvel hættulegri en hin fyrri,
af því að menn veita henni síður eftirtekt. Ég skal taka dæmi,
til þess að betur skiljist, hvað ég á við. Það er nú orðið algengt
mál að keyra bifreið. Sögnin að keyra er að vísu rammíslenzk,
en hún er það ekki í þessari merkingu. Þetta heitir á íslenzku að
aka. Þá er sögnin að byggja. Menn eru teknir að nota hana um
allan skrattann. Þannig nota Danir sögnina at bygge og Þjóð-
verjar sögnina bauen. Nú eru menn teknir að byggja hús og
byggja skip. Þetta er málleysa. Það heitir á íslenzku að reisa
hús og smíða skip.
En það er ekki öllu lokið enn. Enn er eftir ein tegund slettna,
sem menn eiga erfitt með að átta sig á. Það eru erlend orðtæki
eða orðasambönd, sem þýdd eru á íslenzku og fá þannig íslenzk-
an blæ. Þau eru einnig málspjöll. Sem dæmi um slíkt mætti
nefna eitt orðasamband, sem nú er orðið alltítt. Það er að drepa
tímann. Þetta mun vera enskt að uppruna. Heitir það þar to
kill the time, en á íslenzku nefnist þetta að stytta sér stundir.
Til þess að mál sé vandað, ber að sneiða hjá öllu þessu. En
það er oft hægra sagt en gert. Til þess að vera öruggur þarf oft
mikla aðgætni og rannsókn, en það var ekki ætlun mín með
þessari grein að segja fóiki, að dælt sé við þetta að fást, heldur
hitt, að þetta sé skylda góðra íslendinga. Gegn þessum erlendu
slettum getum við teflt fram fjölmörgum rammíslenzkum orð-
um og orðasamböndum. íslenzkan er orðauðugt mál. Orða-
fjöldinn er að vísu ekki fastákveðin tala, en fróðir menn telja,
að íslenzkan eigi yfir að ráða um það bil 200 þús. orðum. Það er
reyndar ekki nema tæpur helmingur allra enskra orða. En ensk-
an er líka talin orðauðugasta mál veraldarinnar. En það, sem
einnig er mikilsvert í þessum efnum, er sköpunarmagn tungunn-
ar. Islenzkan á í fórum sínum ótæmandi yngilindir. Það er tak-
markalaust, hversu mikið er hægt að smíða af nýjum, íslenzk-
um orðum. Þá er það einnig mikilsvert, að orðaröðin í setning-
unni er ekki föst í íslenzkri tungu. Gefur þetta málinu meiri
sveigjanleik og mýkt. Og loks má ekki gleyma því, að íslenzkan
er óvenju-auðug af alls konar orðasamböndum og þeim
skemmtilegum. Það, sem gerir þau skemmtileg, er uppruni
þeirra. Þau hafa skapazt við störf íslenzkrar alþýðu, orðið til