Stígandi - 01.10.1943, Blaðsíða 22

84
UM MÁLVÖNDUN
STÍGANDI
Það mætti því segja, að það eitt sé rétt mál, sem hlotið hefir
þá viðurkenningu að vera rétt mál. Ég býst við, að mönnum
þyki þetta loðin lífsregla, og það er vissulega rétt. En það er
ekki mér að kenna. Þetta stafar af eðli málsins. Markalínan
milli þess, sem er rétt mál og rangt, er óskýr. Þess vegna get
ég ekki dregið hana skýra.
Til þess að mál sé vandað, er nauðsynlegt, að það sé rétt,
ekki aðeins framburður þess og beygingar, heldur og skipun
orða í setningunni. Um framburðinn er það að segja, að hann
er allmisjafn eftir landshlutum, eins og þegar hefir verið vikið
að, en flestur þessi munur er þannig vaxinn, að segja má, að
einn framburður eigi ekki meiri rétt á sér en annar. Það má því
sneiða hjá öllum deilum um þau efni. Þó er eitt atriði, sem ekki
má láta undir höfuð leggjast að minnast á, en það er hin svo-
nefnda hljóðvilla. Hér á Akureyri mun hljóðvilla ekki vera tíð
nema helzt meðal manna, sem flutzt hafa hingað úr öðrum
byggðarlögum. Það er vafalaust mikið verk og erfitt að venja
sig af hljóðvillunni, en þeim, sem villunni eru ofurseldir og
vilja losna úr henni, er vart annað ráð gefandi en venja fyrst
eyrað við mismun þeirra hljóða, er til greina koma, og nema
síðan af bókum eða viðræðum við aðra menn, hvar hvert hljóð
á að vera. Þetta kostar mikið erfiði, en það er og mikill ljóður á
ráði hvers manns að vera hljóðvilltur.
Þá kem ég að röngum beygingum orða. Um þær er allmikið,
og þær fara heldur í vöxt. Þarf í því sambandi ekki annað en
minnast á orð eins og ær og kýr. Menn eru að vísu famir að
vita, að þeir kunna ekki að beygja þessi orð, og það hefir það í
för með sér, að þeir sneiða hjá þeim og nota í þeirra stað orðin
rolla og belja. En þetta er mikil afturför. Allir hljóta að finna,
hversu orðin ær og kýr eru miklu fallegri?
Það, sem bætt getur úr í þessu efni, er ekkert annað en nám.
Menn verða fyrst að gera sér ljóst, að þeir kunna ekki að beygja
mörg algeng orð. Síðan verða þeir að ganga á röðina og læra
beygingu þeirra, ekki aðeins til þess að geta þulið hana upp úr
sér, þegar þeir eru spurðir um hana, heldur nota hana í dag-
legu tali. Þetta kostar einnig mikið erfiði. En „enginn verður
óbarinn biskup,“ eins og spaklegt, íslenzkt spakmæli segir.
Þá kem ég loks að síðasta atriðinu, rangri setningagerð. Á
þessu er nú tekið að brydda allmjög. Hefi ég bæði orðið þess var
í stílum nemanda minna, dagblöðum, bókum ýmissa rithöfunda