Stígandi - 01.04.1944, Page 45

STÍGANDI
BJÖRN SIGFÚSSON:
„EF EG KYNNIÁ ÞVÍ SKIL
Margar raddir eru nú uppi um það, að tungu vorri sé þessi árin sérstak-
lega mikil hætta búin. Vafalaust er það ekki ofmælt, og raunar sannast
mála, að henni er alltaf hætt á öllum tímum. Hins vegar er það ánægju-
efni, hve margir virðast nú hafa áhuga á og löngun til að fræðast og hugsa
um mál vort, spyrja, efast og leita. Ef til vill stendur tunga vor á mjög
miklum tímamótum, en gróska málsins virðist enn óslævð, þótt málkennd
margra sé mjög óviss.
Stígandi birtir nú grein eftir Björn Sigfússon magister um þetta efni, og
munu fleiri eftir fara, en vel yrði þegið, að fleiri legðu orð í belg, bæði
lærðir og leikir. [— Ritstj.].
MANNGREINARÁLIT í MERKINGUM ORÐA.
Ætla mætti, að heiti stétta, sem haldizt hafa lengi, héldust
við með þeim óbreytt að merkingu. En á merkingum verða
miklar sveiflur með hækkandi eða lækkandi gengi heitanna eða
sjálfra stéttanna.
Heitið bóndi hefur ætíð þýtt sama og nú, en virðing þess
verið dálítið breytileg. Á 13.—16. öld létu helztu höfðingjar
landsins, óvígðir, ávarpa sig bóndanafni, þótt goðar væru eða
konungur gæfi þeim (eftir 1264) titilinn herra (aðalstitil) og
sýslumannsvöld. Þannig var Eyfirðingagoðinn Sighvatur Sturlu-
son nefndur bóndi í Sturlungu og eins Hrafn Oddsson, Björn
bóndi Einarsson Jórsalafari og Björn bóndi hinn ríki Þorleifsson,
er á Rifi féll 1467. Á siðskiptaöld má nefna valdamanninn Daða
bónda í Snóksdal og lögmanninn Ara bónda, son Jóns biskups.
En þessar sömu aldir er bóndanafninu sýnd æ meiri óvirðing í
grannlöndunum, eftir því sem lénsaðlinum tekst að hneppa
bændur í meiri og meiri ánauð. Bóndi þýðir þar kotungur, durg-
ur (bóndadurgur), búkarl, fretkarl, þjösni, siðfágunarlaus múga-
maður. Næg dæmi þessa eru í íslenzkum riddarasögum og er-
lendum yfirstéttarreyfurum fyrr og síðar. í þýzku og fleiri mál-
um eru peð í tafli kölluð bændur, því að svo lítið þótti varið í