Stígandi - 01.04.1944, Page 46

124
,EF EG KYNNI Á ÞVÍ SKIL‘
STÍGANDI
fótgangandi bændur í orustum, að varla væru þeir peðs virði.
Auk þess þýddi peð fótgönguliði.
Orðið peð í tafli segir brot úr sögu fótgönguliðs á miðöldum,
því að peð eða peðmaður (latínu pedes) var í upphafi fót-
gönguliðsmaður og ekkert annað. Virðingarleysi á óbreyttum
hermönnum lýsir sér hjá fornum riddara, er mælti: „Hann felldi
mig af hestinum og hjó í sundur hest Oddgeirs með sverðinu og
gerði okkur báða með kynlegum hætti sem peðmenn eða göngu-
menn“. (Karlamagnússaga).
Á lénsöldunum var það svo sem sjálfsagt í herferðum, að
bændur gengju, en riddarar riðu. Frá sömu tímum í Noregi er
varðveitt vísa úr herför:
Fant sé ek hvern á hesti.
— Hér er nú siðr inn versti.
Leið eigum vér langa —
en lendir menn ganga....
Höfundur vísunnar, Bjarni Kálfsson konungsmaður, árið
1182, hefur e. t. v. verið íslendingur, þótt sú merking orðsins sé
annars ekki kunn hérlendis um það leyti, að fantur sé réttnefni
óbreytta liðsmannsins. Herramennirnir, lendir menn, áttu sið-
ferðilegan rétt á hestum þeirra, ef þarna hefði ekki ráðið „siður
hinn versti“.
Orðið íantur er sama og enfant, sem á frönsku þýðir barn
(lat. infantes, börn). Einhverjir herforingjar hafa tekið upp þá
venju að kalla hermenn börnin sín, svo að hið rómversk-franska
orð færist af bömum yfir á fótgöngulið, það heitir t. d. á ensku
infantry. Áherzlulausa forskeytið in (en) hvarf af orðinu, þegar
það kom á Norðurlönd, og varð úr orðið fantur.
Um hermenn eða liðsmenn höfðingja var þá tekið að nota
norræna orðið sveinar, og gæti það verið eins konar þýðing á
infantry, þótt full rök skorti, að svo sé. Sú merking orðsins
sveinn útrýmir þá smátt og smátt merkingunni sveinbam, svo
að þar kemur í staðinn orðið drengur, en „sveina“ hafa valds-
menn sér til fylgdar a. m. k. fram á 18. öld. Fylgdarmenn eða
vinnumenn iðnmeistara fóm síðan einnig að nefnast sveinar, og
lifir sú merking.
Um það bil sem sveinsheitið er að festast við fylgdarmenn
höfðingja, bregður í Noregi fyrir hinu útlenda orði íantur um
þá menn. Noregskonungur veitti eitt sinn þá réttarbót að tak-