Læknablaðið - 15.01.2000, Blaðsíða 19

FRÆÐIGREINAR / DOKTORSVÖRN
Doktorsvörn
Garnamein afvöldum glútena (coeliac disease) getur valdið beingisnun (osteoporosis)
og þannig aukið hcettu d beinbrotum
Trausti Valdimarsson varði doktorsritgerð sína
við háskólann í Linköping, Svíþjóð, þann 1. október
1999. Ritgerðin heitir á ensku Bone in Coeliac
Disease. Andmælandi var Pekka Collin dósent við
Háskólann í Tammerfors, Finnlandi.
Garnamein af völdum glútena, einnig kallað
glútenóþol, er sjúkdómur í smáþörmum. Glúten er
eggjahvítuefni í komtegundum, aðallega í hveiti, sem
til dæmis gefur brauðdegi góða bökunareiginleika.
Hjá sjúklingum með glútenóþol veldur glúten í
fæðunni bólgu í slímhúðinni og þarmatoturnar
skaddast. Þannig verður truflun á eðlilegu frásogi á
mörgum vítamínum og steinefnum, meðal annars á
kalki. Margs konar einkenni geta skýrst af
glútenóþoli; langvarandi kviðverkir, niðurgangur,
megrun, þreyta, slappleiki og jafnvel þunglyndi. Oft
eru einkennin svo óljós að mörg ár líða áður en rétt
sjúkdómsgreinig fæst. Meðferðin felst í að sneiða hjá
fæðu sem inniheldur glúten. Við það lagast bólgan í
þarmaslímhúðinni og einkennin hverfa.
Rannsóknir Trausta hafa sýnt að án meðferðar
verður truflun á efnaskiptum kalks og hormónajafn-
vægi í blóði. Af 121 sjúklingi sem voru 18-86 ára þeg-
ar sjúkdómurinn greindist höfðu 60 óeðlilega lága
beinþéttni (beingisnun) fyrir meðferð. Jafnvel sjúk-
lingar með vægari einkenni höfðu beingisnun. Hækk-
að kalkkirtlahormón (parathyroid hormone, PTH) í
blóði þrátt fyrir eðlilegt eða lágt kalkgildi (secondary
hyperparathyroidism) var algengt hjá sjúklingum fyrir
meðferð. PTH-gildi í sermi hafði sterkt samband við
beinþéttni. Þegar meðferð með fæðu án glútens var
hafin, jókst beinþéttnin fljótt og vel og varð eðlileg hjá
flestum innan þriggja ára, jafnvel hjá sjúklingum sem
voru eldri en 65 ára við sjúkdómsgreiningu. Og
rannsóknir á 76 sjúklingum með þekkt glútenóþol í 4-
14 ár sýndu að þeir sjúklingar sem höfðu verið
duglegir að forðast alla fæðu með glúteni voru með
eðlilega beinþéttni, en þeir sem höfðu verið minna
nákvæmir með fæðuvalið voru oftast með beingisnun.
Þannig er mjög mikilvægt að allir sjúklingar með
glútenóþol fái rétta sjúkdómsgreiningu og meðferð,
ekki aðeins til að bæta sjúkdómseinkennin, heldur
einnig til að minnka hættu á beinbrotum í framtíðinni.
Og þegar sjúklingur greinist með beingisnún af
óljósum toga er mikilvægt að rannsaka hvort gama-
mein af völdum glútena geti verið orsökin.
Dr. Trausti Valdimarsson.
Fræðigreinar íslenskra lækna
í erlendum blöðum
Trausti Valdimarsson. Bone and calcium disturbances
in coeliac disease. In: Lohiniemi S, Collin P, Maki M,
eds. Changing features of coelic disease. Tampere:
Tekstitaso Oy & Offset; 1998: 61-6.
Hallert C, Grannö C, Grant C, Hultén S, Midhagen
G, Ström M, Svensson H, Trausti Valdimarsson.
Wickström T. Quality of life of adult coeliac patients
treated for 10 years. Scand J Gastroenterol 1998; 33:
933-8.
Trausti Valdimarsson, Arnquist HJ, Toss G, Jarnerot
G, Nyström F, Ström M. Low circulating ÍGF-1 in
coeliac disease and its relation to bone mineral density.
Scand J Gastroenterol 1999; 34: 904-8.
Thomsen AS, Hjalt C-Á, Auðbergur Jónsson, Martin
P, Rautanen K, Löfroth G. Viden om Helicobacter
pylori og antibiotikabehandling afulcussygdom. Uge-
skr Læger 1999; 161: 6630-4.
Læknablaðið 2000/86 17