Læknablaðið - 15.01.2000, Qupperneq 22

FRÆÐIGREINAR / HJARTA- OG ÆÐASJÚKDÓMAR
prótíns C, prótíns S eða vegna aukins viðnáms við
virkjun prótíns C (APC). Nýleg íslensk rannsókn
sýnir að tíðni þess síðastnefnda meðal heilbrigðra
íslendinga er 6,3% en 15,3% hjá þeim sem fengið hafa
segamyndun sem er svipað og hjá öðrum Evrópu-
búum (7). Einnig er hár aldur, offita, notkun estrógen
lyfja, meðganga og fæðing talin til áhættuþátta.
Fylgikvillar segamyndunar í ganglimum eru
einnig margir svo sem segarek til lungna (embolia
pulmonalis, EP), endursegamyndun og ýmis síð-
komin einkenni segamyndunar (post thrombotic
syndrome, PTS) sem einkennast meðal annars af
verkjum, bjúg, húðbreytingum og í versta falli
fótasárum. Líkur eru á að allt að helmingur sjúk-
linga með segamyndun í ganglimum muni fá ein-
kenni um eftirsegakvilla (8,9).
Rannsóknir hafa sýnt að klínísk greining er afar
ónákvæm og óáreiðanleg. Stór hluti segamyndunar í
ganglimum er einkennalaus og greinist því oft of
seint, og einkenni frá sega í lungum geta verið fyrsta
vísbending um segamyndun í ganglimum. Rann-
sóknir sýna að af öllum klínískum greiningum á sega-
myndun í ganglimum, staðfestir bláæðamyndataka
(phlebography) aðeins 11-50% sem rétta greiningu
(10-13). Slík myndataka hefur til margra ára verið
talin áreiðanlegust til greiningar á sjúkdómnum.
Hún er eina rannsóknin hingað til sem gefur mynd-
ræna heildarmynd af öllu bláæðakerfi fótleggjanna.
Lýst hefur verið allt að 97% greiningamákvæmni,
en í heildina er talið að hún missi af um það bil 5-
15% allra sega (14). Rannsóknaraðferðin er hins veg-
ar ekki gallalaus og krefst meðal annars æðaástungu
og notkunar skuggaefnis með tilheyrandi óþægind-
um og áhættu, jafnvel nýrri segamyndun. Vegna
þessa hafa ýmsar aðrar aðferðir verið að ryðja sér til
rúms síðustu ár og eru þá mest notaðar aðferðir sem
sýna sjálfan segann, eins og ómskoðun með doppler,
frekar en aðferðir sem eingöngu mæla blóðflæðið
(pletysmography). Nú er víða farið að nota slíka
ómskoðun sem fyrstu rannsóknaraðferð, meðal
annars er það gert á Fjórðungssjúkrahúsinu á Ak-
ureyri (FSA), en gefi það ekki örugga greiningu er
tekin bláæðamynd (15-17).
I dag er mælt með blóðþynningarmeðferð með
heparíni eða lágmólikúler heparíni (LWMH) og í
kjölfarið töflumeðferð með warfarínlyfjum. Blóð-
þynningu er síðan haldið áfram í þrjá til sex mán-
uði og jafnvel lengur við alvarlegri segamyndun
eða ef sérstakir áhættuþættir eru fyrir hendi. Slík
meðferð er talin minnka hættuna á alvarlegum
bráðakvillum svo sem segareki til lungna, en einn-
ig krónískum fylgikvillum (9). Sýnt hefur verið
fram á að regluleg langtímanotkun teygjusokka
fækki eftirsegakvillum um helming hjá sjúklingum
sem fengið hafa segamyndun í ganglimum og er
eina meðferðin sem sannanlega fækkar eftirsega-
kvillum í kjölfar segamyndunarinnar (18,19).
Á undanförnum árum hafa birtst fjölmargar
rannsóknir á segamyndun í ganglimum, greining-
araðferðum, meðhöndlun í bráðafasa, meðferðar-
lengd með blóðþynningu og horfum til skamms
tíma. Sé hins vegar litið til lengri tíma er vanda-
málið illa skilgreint. Lítið er vitað um langtíma-
áhættu á endurteknum segamyndunum, tíðni og
alvarleika eftirsegakvilla, dánartíðni og fleira.
Nokkrar rannsóknir hafa verið birtar sem ná fram
yfir bráðaskeiðið og leggja mat á langtímahorfur
sjúklinga sem fengið hafa segamyndun í ganglim-
um. Flestar ná yfir þriggja til átta ára tímabil (11,
12,20-24), en einungis tvær rannsóknir ná yfir 10 ár
(8,25). Rannsóknir þessar hafa sýnt háa tíðni end-
ursegamyndunar og eftirsegakvilla. Engin íslensk
rannsókn hefur verið birt um tíðni segamyndunar
í ganglimum eða langtímahorfur slíkra sjúklinga.
Markmið þessarar rannsóknar var að líta á
tíðni, dreifingu segamyndunar í ganglimum, fylgi-
kvilla og langtímahorfur þessa sjúklingahóps og
bera saman við erlendar rannsóknir.
Efniviður og aðferðir
Farið var yfir 20 ára tímabil (1970-1990) í dagbókum
röntgendeildar FSA. Allar bláæðamyndir sem enn
voru í vörslu deildarinnar voru endurlesnar af sér-
fræðingi í röntgenlækningum. Skilmerki jákvæðrar
rannsóknargreiningar á segamyndun í ganglimum
var að innan æðar vantaði skuggaefnisfyllu að hluta
eða alveg (intraluminal filling defect). Par sem mynd-
ir voru ekki til staðar (n=27) lagði sérfræðingurinn
mat á skrifleg svör. Eingöngu voru taldir með þeir
einstaklingar sem reyndust hafa segamyndun við
endurskoðun rannsóknanna. Skráð var útbreiðsla
segamyndunar með tilliti til staðsetningar: kálfi (neð-
an v. poplitea), læri (neðan lig. inguinale) og síðan ef
segamyndun náði upp í kviðarhol. Einnig var skráð
frá hvað deildum rannsóknarbeiðnir bárust.
Úr sjúkraskrám, bæði á FSA og á Heilsugæslu-
stöð Akureyrar, voru skráð einkenni og áhættu-
þættir fyrir segamyndun. Safnað var upplýsingum
um blóðþynningarmeðferð og fylgikvilla hennar
svo og legutíma sjúklinganna. Einnig voru afdrif
sjúklinganna könnuð, til dæmis hvort þeir fengu
aðra sjúkdóma síðar á lífsleiðinni. Dánarorsakir
þeirra er létust á tímabilinu voru fengnar hjá Hag-
stofu íslands.
Hringt var í alla sjúklinga sem voru á lífi í des-
enrber 1997 af einum höfunda (GK)og lagður fyrir
þá staðlaður spurningarlisti um eftirsegakvilla.
Rannsóknaráætlunin var samþykkt af siða-
nefnd læknaráðs FSA.
Niðurstöður
Upplýsingar fundust um alla sjúklinga nema einn er-
lendan ríkisborgara sem hélt erlendis strax að lokinni
bráðameðferð.
20 Læknablaðið 2000/86