Læknablaðið - 15.11.2000, Blaðsíða 54

FRÆÐIGREINAR / FRÆÐILEG ÁBENDING
meðgöngu (reiknað frá fyrsta degi síðustu
tíðablæðinga eða út frá fyrri ómskoðun) er mælt
þvermál fósturhöfuðs, biparietal diameter (BPD)
og lengd langra beina fósturs (femur-lengd, FL og
humerus-lengd, HL).
BPD mælingar hafa tvö staðalfrávik upp að 22
vikna meðgöngulengd sem svara til ±6-7 daga. Á
bilinu 24-30 vikur eru tvö staðalfrávik ±10 dagar
en eftir það ±14 dagar.
Beinmælingar hafa tvö staðalfrávik upp að 22
vikna meðgöngulengd sem svara til ±7-8 daga, en
eftir það eru frávik meiri en fyrir BPD-mælingar.
Ef bæði BPD og FL eru notuð, eykst nákvæmni
við ákvörðun meðgöngulengdar. Reikna má
meðgöngulengd úl frá meðaltali BPD og FL (5-9)
með ±6 daga nákvæmni (tvö staðalfrávik) sam-
kvæmt líkingunni:
BPD x 1,2 + FL x 1,0 + 50,5 = meðgöngulengd
(í dögum)
í skoðun við 18-20 vikur eru aðal líffærakerfi
fósturs skoðuð og fylgja staðsett. Ef fylgja er
greind sem lágsæt/fyrirsæt ber að athuga að í yfir
90% tilvika er slík fylgja ekki lengur lágsæt/
fyrirsæt á síðasta þriðjungi meðgöngu vegna þess
að þegar legbolur vex, færist fylgjubeður ofar og
frá innra legopi.
Komi kona til ómskoðunar og reynist skemur
gengin en 18 vikur eða ef skoðun er ófullnægjandi,
er rétt að henni sé boðið að koma aftur á heppi-
legum tíma.
Vakin er athygli á því að til þess að unnt sé að
ákveða meðgöngulengd og væntanlegan fæðingar-
tíma með nægilegri nákvæmni, þarf að stefna að
því að ómskoðun fari fram fyrir 20 vikur. Ef
skoðun er gerð of snemma er oft erfitt að meta
fósturútlit og fleiri fylgjur eru sagðar lágsætar
heldur en ef skoðun er gerð við 18-20 vikur. Há-
marksnýtni fæst úr skoðun við 18-20 vikur.
Sé áætlað að kona gangist undir sérstakar
greiningaraðferðir, svo sem legvatnsástungu eða
fylgjusýnistöku, er ákvörðun meðgöngulengdar
gerð eins fljótt og mögulegt er til að hægt sé að
tímasetja aðgerðina.
4. Ómmælingarmeðaltöl fyrir reiknaða með-
göngulengd við 18-20 vikna skoðunina eru notuð
til að ákvarða væntanlegan fæðingardag sam-
kvæmt ómun hjá öllum konum. Við þann dag er
miðað í mæðraeftirliti. Við ómmælingu er gengið
út frá því að fóstur sé meðalstórt þegar það er
mælt og því felst innbyggð óvissa í mælingunni, en
hún hefur mun færri skekkjuvalda og er
nákvæmari en reikningur frá fyrsta degi síðustu
tíða.
Athuga ber að ekki er alltaf ástæða til að halda
fast fram mun á meðgöngulengd sem konan telur
að sé réttur og því sem ómskoðun hefur bent til.
Munurinn verður vegna algengrar lengingar á egg-
búsvaxtarskeiði tíðahrings, óvissu um síðustu
tíðablæðingu, egglostíma, frjóvgun og festu
frjóvgaðs eggs í legslímu.
5. Ómskoðun eftir 22-24 vikur telst sein skoðun
og er ekki hægt að nota niðurstöður slíkrar
skoðunar einar sér til ákvörðunar á meðgöngu-
lengd með nægilegri nákvæmni vegna þess hve
staðalfrávik hafa aukist.
Ef meðganga er orðin lengri en 20 vikur við
fyrstu mæðraskoðun er samt mælt með því að
konan sé send í ómskoðun hið fyrsta. Sé með-
göngulengd óviss samkvæmt síðustu tíðum, getur
endurtekning á mælingum í tvö til þrjú skipti með
tveggja vikna millibili gefið nokkru betri hugmynd
um væntanlegan fæðingartíma.
6. Vaxtarseinkun fósturs (intrauterine growth
retardation, IUGR) er talin vera fyrir hendi ef
fóstur er metið minna en tveim staðalfrávikum
(-24%) fyrir neðan meðalstærð barns, miðað við
meðgöngulengd (2,9,10). Við leit að vaxtarheftum
fóstrum á síðasta þriðjungi meðgöngu þarf að hafa
eftirfarandi í huga þegar konu er vísað í
ómskoðun:
a) Líkur á réttri greiningu eru meiri eftir því sem
lengra líður á meðgöngu og eru verri fyrir 32
vikur, nema í sérstökum tilvikum.
b) Rétt getur verið að senda konur í áhættuhópum í
skoðun til að leita að vaxtarheftu fóstri, en þá eru
mest not af slfkri skoðun við eða eftir 32-34 vikur.
c) Endurtaka má skoðun, ef með þarf, á 14 daga
fresti en ekki þéttar að jafnaði. í fleir-
burameðgöngu er mælt með reglubundnu eftirliti
með fósturvexti þegar líður á síðasta þriðjung
meðgöngu. Við ómskoðun í tvíburameðgöngu eru
framhaldsskoðanir skipulagðar við 30, 33 og 36
vikur samkvæmt venjubundnum hætti, en þéttar
að ósk lækna samkvæmt ábendingu.
d) Ekki er ástæða til að senda allar konur aftur í
skoðun við 32 eða 36 vikur vegna þess að árangur
slíkra kembirannsókna er óviss. Mælist fóstur hins
vegar 15-24% neðan við meðallag, þá er það enn
innan eðlilegra marka, en ástæða er til að
endurmeta vöxt eftir tvær til þrjár vikur. Ef
vaxtarfrávik er >18% (-1,5 meðalfrávik) er
æskilegt að gera blóðflæðirannsókn og fylgjast
nánar með heilbrigði fósturs. Á ómdeildum og
meðgöngudeildum þar sem eftirlit með
vaxtarheftum fóstrum fer fram, eru ákveðnar
reglur um tilvísun í blóðflæðirannsókn eða aðrar
fósturrannsóknir.
780 Læknablaðið 2000/86