Læknablaðið - 15.09.2001, Blaðsíða 19

FRÆÐIGREINAR / OFFITA
Framboð á sykri hefur lítið breyst á tímabilinu og
nánast staðið í stað frá árinu 1956. Aukin þyngd og
offita verður því vart skýrð með breyttu mataræði.
Rannsóknir benda til þess að fituríkt fæði auki líkur á
offitu (25). Innbyrðis hlutfall orkugjafa í fæðunni
hefur bæði áhrif á temprun neyslu og orkunotkun
(26-28). Rannsóknir á fólki, sem borðar að vild
mismunandi samsett fæði, sýna að það innbyrðir að
jafnaði færri hitaeiningar á kolvetna- og prótínríku
fæði en á fituríku, hugsanlega vegna mikillar orku-
þéttni fitu og minni sedduáhrifa í hlutfalli við orku-
gildi (26,28,29). Jafnframt hafa rannsóknir sýnt að
orkunotkun eykst á prótín- og kolvetnaríku fæði,
bæði vegna örvunar grunnefnaskipta og varmataps
eftir máltíð (26). Ennfremur hefur komið í ljós að
fólk grennist alla jafna ef hlutfall prótína og kolvetna
er aukið á kostnað fitu og umframorka úr fitu Ieiðir
til meiri fitusöfnunar en umframorka úr kolvetnum
vegna minna varmataps eftir neyslu kolvetna en fitu
(30-32). Niðurstöður faraldsfræðilegra rannsókna
sýna að meðal þjóða þar sem kolvetnaneysla er hvað
mest í heiminum hefur offita verið fátíð (25). Hins
vegar hafa hóprannsóknir á fólki ekki sýnt beint sam-
band milli offitu og fituneyslu umfram önnur orku-
efni (33,34).
Nærtækasta skýringin á aukinni offitu hér á landi
er því minni hreyfing fólks við daglegar athafnir og
störf. Þeir Prentice og Jebb (20) og Heini og Weinsier
(35) hafa bent á að hreyfingarleysi skipti ekki síður
máli en mataræði í þróun offitu og vegi jafnvel
þyngra ef eitthvað er. Finnsk ferilrannsókn komst að
sömu niðurstöðu, að lítil hreyfing væri enn mikilvæg-
ari áhættuþáttur en mataræði fyrir aukinni líkams-
þyngd og offitu (36).
Margt bendir til þess að verulega hafi dregið úr
vinnutengdri hreyfingu og daglegri áreynslu hér á
landi á undanförnum áratugum. Samkvæmt upplýs-
ingum frá Hagstofunni hefur erfiðisvinnustörfum
fækkað hlutfallslega en æ fleiri stunda kyrrsetustörf
(37) . Á sama tíma hafa flest störf orðið áreynslu-
minni vegna aukinnar vél- og tæknivæðingar en rann-
sóknir hafa sýnt að orkunotkun yfir daginn eykst
verulega við smávægilegar vinnutengdar hreyfingar
(38) . Bílaeign landsmanna hefur stóraukist svo og
sjónvarpseign (37) og með auknum fjölda sjónvarps-
stöðva hefur sjónvarpsáhorf aukist. Rannsóknir
Prentice og Jebb hafa sýnt að bflaeign og sjónvarps-
áhorf eru góður mælikvarði á hreyfingarleysi og
tengjast fremur breytingum á offitu en orku- og
fituneysla (20). Á hinn bóginn sýna niðurstöður
Hjartavemdar að hlutfall þeirra sem hreyfa sig
reglulega í frístundum hefur aukist til muna frá 1970
til ársins 2000 (39). Sömuleiðis sýna rannsóknir
Hjartaverndar jákvæð áhrif hreyfingar í frístundum á
heilsufar, sérstaklega lækkar dánartíðni af völdum
hjarta- og æðasjúkdóma og líkur á heilaáföllum
lækka einnig (40,41). Lflcamsræktarstöðvum hefur
fjölgað og svo virðist sem margir verji frístundum
sínum til gönguferða, útivistar og íþrótta. Það er hins
vegar ástæða til að ætla að slík íþróttaiðkun nái ekki
nægilegri útbreiðslu meðal þeirra sem eru í mestri
áhættu að fitna. Eins nær hún vart að vega upp á móti
minni áreynslu við dagleg störf nema líkamsræktin sé
því meiri. Sem dæmi um mikilvægi daglegra athafna
má nefna að orkuþörfin fjórfaldast við að ganga á
meðalhraða borið saman við að sitja í bfl og áttfaldast
við að ganga upp stiga (41).
Samantekt
Hlutfall ofþyngdar og offitu jókst meðal 45-64 ára
Reykvíkinga á árunum 1975-1994. Trúlegasta skýr-
ingin er sú að ekki hafi tekist að aðlaga neyslu orku-
efna að minni orkuþörf sem fylgir minni áreynslu
nútíma lifnaðarhátta. Mikilvægt er að snúa þessari
þróun við. Leggja þarf áherslu á forvamir og stuðla
að heilbrigðari lifnaðarháttum með því að hvetja til
hollari neysluvenja og aukinnar hreyfingar.
Heimildir
1. World Health Organization (WHO). OBESITY, Preventing
and Managing the Global Epidemic. Report of the WHO
Consultation on Obesity, Geneva 3-5 June 1997. Geneva:
WHO; 1998.
2. World Health Organization (WHO). Physical status: the use
and interpretation of anthropometry. Report of a WHO
expert committee. Geneva: WHO (World Health
Organization Technical Report Series; 854); 1995.
3. Kannel WB, D’Agostino RB, Cobb JL. Effect of weight on
cardiovascular disease. Am J Clin Nutr 1996; 63/Suppl: 419S-
422S.
4. McCarron DA, Reusser ME. Body weight and blood pressure
regulation. Am J Clin Nutr 1996; 63/Suppl: 423S-425S.
5. Pi-Sunyer FX. Weight and non-insulin-dependent diabetes
mellitus. Am J Clin Nutr 1996; 63/Suppl: 426S-429S.
6. Ballard-Barbash R, Swanson CA. Body weight: estimation of
risk for breast and endometrial cancers. Am J Clin Nutr 1996;
63/Suppl: 437S-441S.
7. Shike M. Body weight and colon cancer. Am J Clin Nutr 1996;
3/Suppl: 442S-444S.
8. Felson DT. Weight and osteoarthritis. Am J Clin Nutr 1996;
63/Suppl: 430S-432S.
9. Torfason B, Davíösson D, Sigfússon N, Björnsson OJ. Líkams-
hæö, líkamsþyngd og þyngdarstuöull íslenskra karla á aldrin-
um 34-61 árs. Hóprannsókn Hjartaverndar 1967-’68. Skýrsla A
XV. Reykjavík: Rannsóknarstöð Hjartaverndar; 1978.
10. Davíösson D, Sigurbergsson F, Guðmundsson G, Sigfússon N,
Björnsson OJ, Ólafsson Ó. Líkamshæö, líkamsþyngd og
þyngdarstuöull íslenskra kvenna á aldrinum 34-61 árs. Hóp-
rannsókn Hjartaverndar 1968-’69. Rit A XXVI. Reykjavík:
Rannsóknarstöö Hjartaverndar; 1983.
11. Björnsson OJ, Davidsson D, Ólafsson H, Ólafsson Ó,
Sigfusson N, Thorsteinsson Th. Health survey in the Reykjavík
area. Men. Stages I-III, 1967-1968, 1970-1971 and 1974-1976.
Participants, invitation, responses etc. Report ABC XVIII.
Reykjavík: Rannsóknarstöð Hjartaverndar; 1979.
12. Björnsson G, Björnsson OJ, Davidsson D, Kristjánsson BTh,
Ólafsson Ó, Sigfusson N, Thorsteinsson Th. Health survey in
the Reykjavík area. Women. Stages I-III, 1968-1969, 1971-
1972 and 1976-1978. Participants, invitation, responses etc.
Report abc XXIV. Reykjavík: Rannsóknarstöð Hjarta-
verndar; 1982.
13. Guðmundsson KÞ, Harðarson Þ, Sigvaldason H, Sigfússon N.
Samband menntunar og áhættuþátta kransæðasjúkdóma.
Læknablaðið 1996; 82: 505-15.
14. Sigfússon N, Guðmundsdóttir II, Stefánsdóttir I, Sigvaldason
H. The MONICA Iceland Study 1981-1992. Heilbrigðis-
skýrslur Fylgirit nr. 2. Reykjavík: Rannsóknarstöð Hjarta-
verndar, Landlæknisembættið; 1997.
15. Þorgeirsdóttir H. Per capita supply of food in Iceland, 1956-
1995. Reykjavík: Háskóli íslands; 1999.
Læknablaðið 2001/87 703