Læknablaðið - 15.09.2001, Blaðsíða 24

FRÆÐIGREINAR / MIÐLUN ÞEKKINGAR
Spurning er hvort hægt hefði verið að hraða þessu
ferli enn frekar með markvissari innlendri frétta-
miðlun og frumkvæði að gerð vinnureglna.
Inngangur
Það er áhugavert og gagnlegt að vita eftir hvaða leið-
um læknar öðlast vitneskju um nýjungar í greininni,
og ekki síður hvernig til tekst að láta nýja þekkingu
leiða til nýrra vinnubragða og bættrar meðferðar. í
erlendum fagritum er nokkuð fjallað um dreifingu
þekkingar (1,2) en nú býðst einstakt tækifæri til þess
að rannsaka þetta í okkar umhverfi. Þar er átt við þær
byltingarkenndu breytingar sem orðið hafa á allri
vinnu með sjúkdóma í efra meltingarvegi á árunum
eftir 1983, þær virðast kjörnar til þess að rannsaka
hvernig mikilvægar fréttir berast.
A árunum 1983-1984 vöktu Astralirnir Warren og
Marshall athygli á tilvist bakteríu, sem nú er nefnd
Helicobacter pylori (H. pylori), í slímhúð meltingar-
færa og settu fram hugmyndir um samhengi milli H.
pylori og langvarandi magabólgu og maga- og skeifu-
garnarsára (3,4). Menn voru gagnrýnir á þessar hug-
myndir í byrjun, en næstu ár kom svo hver rannsókn-
in eftir aðra sem studdi þær. Umfjöllun og áhugi óx er
leið á níunda áratuginn, flestar rannsóknir studdu
tilgátu Ástralanna og æ fleiri tóku að hallast að henni
(5,6).
Hérlendis birtist fyrsta fræðigreinin um H. pylori
1988 og þar var staðhæft að sýkillinn fullnægði skil-
yrðum Kochs sem valdur að viðvarandi magabólgu,
það er alltaf til staðar í sjúkdómnum, hægt væri að
rækta sýkilinn utan hýsilsins og hægt að framkalla
sjúkdóminn með því að flytja H. pylori í nýjan hýsil
(7). Á tæpum áratug varð H. pylori almennt viður-
kenndur orsakaþáttur sýrusára og langvarandi maga-
bólgu (5). Þróuð var eins til tveggja vikna lyfjameð-
ferð, sem reyndist oftast bæta varanlega sjúkdóma,
sem áður urðu í mörgum tilfellum afar langvinnir og
komu endurtekið. Þarna var brotið blað í sögu melt-
ingarfæralækninga.
Umræðan hefur í framhaldinu snúist um hagstæð-
ustu greiningaraðferð og lyfjameðferð (8-10), um
þátt H. pylori í magakrabbameini (11,12), vélinda-
bólgu (13), starfrænum meltingaróþægindum án sárs
(14,15), kviðverkjum íbörnum (16), hverja á að rann-
saka og hverja á að setja á meðferð (17) og hvaða
vinnureglum eigi að fylgja (18-21). Lífleg umræða er
áfram um þessi mál í læknaritum.
Tilgangur höfunda var að kanna þekkingu og
skoðanir lækna á sambandi H. pylori við sýrusár og
fleiri meltingarfærasjúkdóma, hvenær og hvaðan þeir
fréttu þetta og hve lengi þeir voru að koma nýju
þekkingunni í gagnið í starfi sínu. Við gerðum H.
pylori-fréttina þannig að tæki okkar til þess að meta
útbreiðslu og áhrif þýðingarmikillar læknisfræðilegr-
ar nýjungar.
Rannsókn þessi var unnin með sama hætti í
Danmörku (22), Finnlandi (23), Noregi (24), Svíþjóð
(25) og á Islandi, og samanburðarrannsóknin hefur
birst í alþjóðlegu læknariti (26). Það sem hér birtist er
íslenski hlutinn af rannsókninni.
Efniviður og aðferðir
Könnun var gerð með spurningalista, sem höfundar
bjuggu til, reyndu á nokkrum starfsfélögum og
endurbættu síðan á árinu 1996. Spurningalisti fyrir
heimilis- og heilsugæslulækna og spurningalisti fyrir
sérgreinalækna voru hafðir eins nema þar sem spurt
var um vinnulag þannig að ekki gat átt við báða hópa
(tilvísanir, speglanir). Fyrstu spurningarnar vörðuðu
aldur, kyn, sérgrein og vinnustað. Aðalefni listans
voru svo spurningar um H. pylori og voru eftirtalin
atriði höfð í brennideplinum: Hvenær og hvaðan tíð-
indin um II. pylori bárust; hvaða greiningaraðferðir
voru notaðar og taldar æskilegar, fyrir sár og fyrir H.
py/or/'-sýkingu; hvaða meðferð var valin við melt-
ingarfærasjúkdómum með og án H. py/ori-sýkingar,
notkun sýklalyfja þar, hvenær hún var hafin; hvert
álit læknisins var á orsakasambandi við tiltekna sjúk-
dóma og loks hvort vinnureglur væru til. í lokin var
svaranda gefið færi á athugasemdum.
Áformið var að senda lista til 200 heimilislækna
og 200 meltingarfærasérfræðinga í hverju landi, en
mannfæð í stéttinni útilokaði það hér á landi. Skrá
Læknafélags Islands yfir starfandi lækna í landinu var
notuð. Allir heimilis- og heilsugæslulæknar á landinu
fengu spurningalista, en af sérgreinalæknum fengu
hann allir meltingarfærasérfræðingar, skurðlæknar
aðrir en lýta- og bæklunarlæknar og allir barnalækn-
ar. Spurningalistarnir voru sendir út í ársbyrjun 1997
og tveimur mánuðum síðar var sent bréf til þess að
minna seina útfyllendur á. Sent var til 159 heimilis-
lækna og 110 sérgreinalækna. Svör voru að berast
fram í maí. Tölfræðileg úrvinnsla var tölvuunnin í
forritinu EPIINFO, gerð 6.04 (27).
Vorið 1997 voru einnig tekin viðtöl við fimm
lækna sem tengdust allir náið vinnu með H. pylori
eða sátu í lykilstöðum varðandi þá vinnu. Á hinum
Norðurlöndunum voru tekin viðtöl með sama formi,
það er með hálfstöðluðum spurningalista (28). Spurt
var um skoðanir viðmælenda á því hvernig og hvenær
vitneskja um II. pylori hefði borist stéttinni, hvort sá
fróðleikur barst eftir virkustu leiðum eða hvort aðrar
væru vænlegri til fróðleiksmiðlunar. Einnig var spurt
um skoðanir á samræmdum vinnureglum fyrir
vandamálið, ásamt áliti á letjandi og hvetjandi þátt-
um fyrir það að koma á slíkum vinnureglum.
Niðurstöður
Svörun varð 174 útfylltir listar af 269 sendum, en
misvandlega útfylltir. Til úrvinnslu var tekið 171 svar
eða 63,6% af útsendum listum. Þar af svöruðu 107
heimilislæknar (67,3%) og 64 sérgreinalæknar
(58,2%). Brottfall var athugað að því er varðaði kyn
708 Læknablaðið 2001/87