Læknablaðið - 15.09.2001, Blaðsíða 55

UMRÆÐA & FRÉTTIR / TÆPITUNGULAUST / LEITARSTÖÐIN
Þegar krosstrén bregðast
Árni
Björnsson
Ef teua ætti upp krosstré þjóðarinnar eftir að
Eimskip og Flugleiðir brugðust mundi Krabbameins-
félag Islands standa ofarlega á listanum. Sá sem þetta
ritar hefur þó jafnan haft fyrirvara á um að stofna
félög kringum sjúkdóma eða sjúkdómaflokka. Þau
eru nefnilega liður í læknisfræðivæðingunni sem
tröllríður nútímaþjóðfélögum. En þetta er nú einu
sinni tíska og til hvers er að spyrna við fótum, þegar
hún er annarsvegar?
Hvað sem því líður hefur Krabbameinsfélagið um
árabil verið eitt af krosstrjám þjóðarinnar, með heit á
þvertrénu um að berjast við þann flokk sjúkdóma
sem við köllum krabbamein og hefur jafnan verið tal-
inn einn skæðasti óvinur lífsins þó hann geti líka verið
hin endanlega líkn. Á þeim tíma sem félagið hefur
starfað hafa orðið verulegar breytingar á birtingar-
formi krabbameina. Sumum hefur fækkað en öðrum
fjölgað og í heild hefur dánartíðni af völdum krabba-
meinssjúkdóma lækkað. Þegar um er að ræða árang-
ur af baráttu við sjúkdóma kemur margt til greina en
þó blandast engum hugur um að barátta Krabba-
meinsfélagsins hefur skilað árangri sem engin ástæða
er til að vanmeta. Þessvegna hefur þjóðin tekið félag-
ið að brjósti sínu og stutt starfsemi þess af heilum
huga.
Ein uppistaðan í kjörviði stofns félagsins er
krabbameinsskráningin en í krabbameinsskránni eru
persónueinkenni allra þeirra sem hafa fengið krabba-
mein á síðustu áratugum, bæði látinna og iifandi.
Bæði hinir látnu og lifandi hafa hingað til talið að í
þeirri skrá væri krabbameinssjúkrasaga þeirra vel
geymd, hugsanlega notuð til rannsókna á krabba-
meinum en hvorki afhent þriðja aðila ókeypis né sem
söluvara, enda í eigu þjóðarinnar, sem byggði veglegt
hús yfir starfsemina og hefur stutt félagið með kaup-
um á merkjum, happadrættismiðum minningargjöf-
um og skattfé úr ríkissjóði. En eins er með krosstré
sem og önnur tré, þau geta brugðist. Sveppategund
sem veldur fúa í trjáviði, sem kallast þurrafúi, getur
jafnvel skemmt kjörvið. Krosstré sem önnur tré geta
smitast af þurrafúa sem veikir þau, svo þau bregðast
og brotna. Þurrafúinn getur eins og krabbamein birst
í ýmsum myndum. Sá þurrafúi sem gegnsýrir íslenska
þjóðfélagsmeiðinn nú, er gjaldfíkn og sá sem hefur í
höndum næringu fyrir þann fúavald virðist hafa
greiðan aðgang að flestum trjám þjóðfélagsins, jafn-
vel krosstrjánum. Enginn virðist ónæmur fyrir fúa-
valdinum og nú hefur „krosstréð“ Krabbameinsfélag
Islands tekið sýkina og hver trúir því að stofninn sé
ónæmur þegar hluti hans hefur sýkst.
Sá sem fær krabbamein getur ekki lengur treyst
því að upplýsingarnar um sjúkdóm hans séu varð-
veittar í krabbameinsskránni. Það er nefnilega búið
að verðleggja þær og selja og upplýsingarnar um
hvern einstakling eru metnar á andvirði eins meðal
dilkakjötlæris. Krosstréð hefur brugðist og varlegt er
að treysta því að brestirnir í því séu traustabrestir.
Ársskýrsla Leitarstöðvar Krabbameinsfélagsíns
Krabbameinsfélagið hefur gefið út
skýrslu um leit að krabbameini í leghálsi
og brjóstum árið 2000. Starfsemi Leitar-
stöðvar félagsins hófst árið 1964 og stend-
ur leghálsskoðun öllum konum á aldrinum
20-69 ára til boða. Jafnframt er leitað að
brjóstakrabbameini í konum á aldrinum
40-69 ára.
í skýrslunni kemur fram að á árinu 2000
voru gerðar 31.803 skoðanir á leghálsi hjá
30.750 konum og voru 68,4% kvennanna
skoðaðar í Leitarstöðinni en 31,6% hjá
sérfræðingum og sjúkrastofnunum. Þetta
jafngildir rúmlega þriðjungi kvenna í
aldurshópnum 20-69 ára. Vegna leitar að
brjóstakrabbameini voru gerðar 16.745
skoðanir á 16.453 konum á árinu. Lang-
stærstur hluti þeirra eða 14.116 voru á
aldrinum 40-69 ára en það jafngildir því að
32,2% kvenna í þeim aldurshópi hafi mætt
í brjóstaskoðun á árinu.
Mikil áhersla er lögð á að konur mæti
reglulega til skoðunar og má segja að í
gegnum tíðina hafi gengið vel að fá konur
til að mæta. I skýrslunni kemur fram að
5,2% kvenna á aldrinum 25-69 ára hafa
aldrei mætt til leghálskrabbameinsleitar
og 14,4% kvenna á aldrinum 40-69 ára
hafa aldrei mætt til brjóstaröntgenmynda-
töku. Þá er vakin athygli á því í skýrslunni
að árið 1992 höfðu 82% kvenna í
aldurshópnum 25-69 ára mætt til skoðunar
einu sinni á næstliðnum þremur árum. í
fyrra hafði þetta hlutfall lækkað niður í
76% og er fækkunin aðallega meðal
kvenna undir 50 ára aldri.
Á árinu 2000 var 961 konu vísað til
framhaldsrannsóknar að lokinni fyrstu
leghálsskoðun en á árinu greindust 12
tilfelli af leghálskrabbameini, þar af þrjú á
hærra stigi en IB. Eftir brjóstaþreifingu var
1.949 konum vísað til frekari rannsókna og
530 konum sem mættu í brjósamyndatöku
var vísað til frekari rannsókna. Samkvæmt
upplýsingum frá Krabbameinsskránni er
vitað um 193 einstaklinga sem greindust
með krabbamein í brjóstum árið 2000 (192
konur og einn karl). -ÞH
Læknablaðið 2001/87 739