Læknablaðið - 15.09.2001, Blaðsíða 59

UMRÆÐA & FRÉTTIR / FARALDSFRÆÐI 10

Faraldsfræði í dag
Samanburðarhópur, stærð og pörun
Komið getur til greina að nota fleiri en einn saman-
burðarhóp. Þetta á einkum við ef sjúklingasaman-
burðarrannsókn (SSR) byggist á sjúklingum af
sjúkrahúsi og erfitt reynist að finna fullkomlega
ákjósanlegan samanburðarhóp þar, þannig að
áreiðanlega séu engin kerfisbundin tengsl við áreitið
(sjá síðasta pistil, júlí/ágúst 2001). í slíkum tilvikum
getur verið æskilegt að nota tvo eða fleiri samanburð-
María arhópa sem valdir eru annars vegar úr hópi sjúklinga
Heimisdóttir á sjúkrahúsi en hins vegar úr samfélaginu til að fá
sem skýrasta mynd af sambandi áreitis og sjúkdóms.
mariah@decode.fs Samanburðarhópurinn getur verið jafnstór eða
stærri en sjúklingahópurinn. Hvað varðar tölfræði-
lega nýtingu (statistical efficiency), og þar með töl-
fræðilegt afl (power), er yfirleitt best að hlutföllin séu
1:1 ef nægilegur fjöldi sjúklinga er tiltækur en svo er
iðulega ekki. Annar hvati að stækkun samanburðar-
hópsins er sá að oft er auðveldara og ódýrara að afla
upplýsinga frá meðlimum hans en frá sjúklingahópn-
um. Því er samanburðarhópurinn oft hafður talsvert
stærri en sjúklingahópurinn. Eftir því sem saman-
burðarhópurinn stækkar eykst tölfræðileg nýting
hratt í fyrstu en almennt borgar sig ekki að fara fram
úr hlutföllunum 1:4 þar sem nýtingin og aflið aukast
aðeins smávægilega við viðbætur umfram það hlut-
fall.
Oháð uppruna og stærð samanburðarhópsins þarf
að taka afstöðu til þess hvort á að beita pörun
(matching). Með pörun er átt við að velja saman ein-
stakling úr sjúklingahópi og annan (eða aðra) úr
samanburðarhópi á grundvelli ákveðinna eiginleika
sem eru þeim sameiginlegir. Pörun er oft beitt í sjúk-
lingasamanburðarrannsóknum og til þess liggja ýms-
ar ástæður. Pörun getur hamið áhrif þekktra raskandi
(confounding) þátta, svo sem kyns, aldurs og kyn-
þáttar. Með því að para með tilliti til þekktra þátta
tekst oft að takmarka raskandi áhrif annarra
óþekktra þátta sem eru tengdir þeim. Einnig getur
verið fjárhagslega hagkvæmt að nota pörun í stað
þess að auka fjölda samanburðareinstaklinga til að
auka afl rannsóknarinnar. Pörun hefur jafnframt
nokkra ókosti. Ef ekki tekst að finna sjúklingi heppi-
lega pörun innan samanburðarhópsins verður að úti-
Ioka sjúklinginn frá rannsókninni og þar með er
dýrmætum efniviði kastað á glæ. Með pörun er einnig
skotið loku fyrir frekari rannsóknir á tengslum pör-
unarþáttanna við sjúkdóminn. Loks fylgir pörun
óhjákvæmilega nokkur kostnaður í fé og tíma.
Auk almennra kosta og galla pörunar er rétt að
hafa í huga að svokölluð yfirpörun (overmatching)
getur beinlínis spillt rannsókninni með því að valda
skekkju (bias) eða draga úr nýtingu. Pörun á grund-
velli þáttar sem er hluti af orsakaferlinu frá áreiti að
sjúkdómi leiðir til skekkju eða vanmats á tengslum
áreitis og sjúkdóms. Pörun byggð á þætti sem tengdur
er áreitinu en ekki sjúkdómnum dregur úr tölfræði-
legri nýtingu með því að sóa upplýsingum er að úr-
vinnslu kemur. Loks getur ónauðsynleg pörun hleypt
upp kostnaði án þess að auka gildi rannsóknarinnar
og gerir auk þess úrvinnslu gagnanna að nokkru leyti
flóknari (sjá síðar um úrvinnslu gagna í sjúklinga-
samanburðarrannsóknum).
Til eru nokkrar aðferðir við að para. Ef á að para
samanburðareinstakling við sjúkling með tilliti til
aldurs má velja nákvæmlega jafngamlan einstakling
(nákvæm pörun, exact matching), eða einstakling
sem er innan sama aldursbils (bilpörun, caliper
malching), eða þá þann einstakling sem næstur er í
aldri, jafnvel þó um talsverðan aldursmun sé að ræða.
Auðveldara er þó að para saman hópa en einstak-
linga, þannig má velja samanburðarhópinn á þann
hátt að meðalaldur innan hans sé sá sami eða svipað-
ur og í sjúklingahópnum. Hve vel tekst að hemja
raskandi áhrif þáttarins sem pörunin byggist á er aug-
ljóslega mjög háð pörunaraðferðinni. Þannig næst
mun betri stjórn á raskandi áhrifum aldurs með ná-
kvæmri einstaklingspörun en með pörun hópa.
Gagnsemi pörunar er einnig að miklu leyti komin
undir gerð þáttarins sem hún grundvallast á. Pörun
með tilliti til kynferðis er augljóslega einföld og góð
leið til að hindra raskandi áhrif þess þar sem aðeins
tvö kyn koma til greina (þó svo Kurt Vonnegut haldi
því þó fram í einni bóka sinna að um sjö kyn sé að
ræða) og pörunin verður fullkomlega nákvæm. Ef
hins vegar parað er með tiiliti til aldurs eða annarrar
samfelldrar breytu vandast málin þar sem mun erfið-
ara er að ná fullkominni pörun. í þeim tilfellum verð-
ur að gera ráð fyrir að einhver raskandi áhrif geti ver-
ið til staðar þrátt fyrir pörunina.

Læknablaðið 2001/87 743