Læknablaðið - 15.09.2001, Blaðsíða 38

FRÆÐIGREINAR / ÖRORKUMAT
festur af tryggingaráði og heilbrigðis- og trygginga-
málaráðherra (6). Staðallinn byggir á breskum ör-
orkumatsstaðli (7). I staðlinum er litið til þátta sem
segja til um vinnufærni til almennra starfa. Staðallinn
fjallar um bæði líkamlega færni (að ganga á jafn-
sléttu, að ganga í stiga, að sitja á stól, að standa, að
rísa á fætur, að beygja sig og krjúpa, að nota hend-
urnar, að lyfta og bera, að teygja sig, tal, heyrn, sjón,
stjórn á hægðum og þvagi, endurtekinn meðvitundar-
missir) og andlega færni (að ljúka verkefnum, daglegt
líf, álagsþol, samskipti við aðra). Nánara fyrirkomu-
lagi örorkumats hefur áður verið lýst (1). Örorku-
bætur eru bundnar við aldurinn 16 til 66 ára.
Samkvæmt 13. grein almannatryggingalaganna er
Tryggingastofnun ríkisins (TR) heimilt að veita ör-
orkustyrk þeim sem skortir að minnsta kosti helming
starfsorku sinnar eða stundar fullt starf, en verður
fyrir verulegum aukakostnaði sökum örorku sinnar
(4). Petta ákvæði stendur óbreytt.
Vegna tengingar örorkuskírteinis lífeyristrygginga
við greiðsluþátttöku sjúklinga í læknisþjónustu,
sjúkra-, iðju- og talþjálfun og lyfjum, var fyrirkomu-
lag örorkumats orðið úrelt og vinnuletjandi (2).
Breyttu fyrirkomulagi örorkumats er ætlað að koma
betur til móts við fólk sem hefur verulega skerta
færni og umtalsverðan sjúkrakostnað vegna sjúk-
dóms, en getur samt stundað vinnu og gat vegna
tekjutengingar örorkumatsins áður ekki fengið ör-
orkuskírteini. Ef tekjur viðkomandi fara yfir ákveðin
tekjumörk, fær hann einungis örorkuskírteinið, en
engar örorkubætur. Staðlinum er jafnframt ætlað að
tryggja að örorkumat sé samræmt og sanngjarnt.
Búast mátti við að gildistaka staðalsins myndi
hafa í för með sér einhverja fjölgun meira en 75%
Table 1. The number of new disability pensioners in lceland in 1997, 1998 and 2000 according to gender and grade of disability.
Women Men
1997 1998 2000 1997 1998 2000
More than 75% disability 316 318 476 280 281 312
50-65% disability 194 198 71 57 83 23
Total 510 516 547 337 364 335
Table II. Age distribution of new more than 75% disability pensioners in lceland in 1997, 1998 and 2000.
Age Women Men
1997 1998 2000 1997 1998 2000
16-20 ii 23 íi 16 29 27
21-25 6 8 12 6 10 6
26-30 10 12 11 9 11 8
31-35 18 14 21 11 19 12
36-40 20 19 29 23 15 20
41-45 26 22 48 22 18 28
46-50 34 32 49 19 25 29
51-55 45 37 57 34 36 45
56-60 38 42 80 37 33 48
61-66 108 109 158 103 85 89
16-66 316 318 476 280 281 312
öryrkja sem vegna tekna hefðu áður ekki hlotið slíkt
mat, en jafnframt einhverja fækkun vegna þeirra sem
áður voru metnir til meira en 75% örorku að hluta
vegna erfiðra félagslegra aðstæðna en myndu ekki
uppfylla nýja staðalinn. Ekki var hins vegar vitað
hvort heildarniðurstaðan yrði fjölgun eða fækkun
meira en 75% öryrkja.
Hér verður skoðað hvaða áhrif staðallinn hefur
haft á niðurstöður örorkumats. Skoðuð eru síðustu
tvö heilu árin fyrir breytinguna og fyrsta heila árið
eftir breytinguna.
Efniviður og aðferðir
Unnar voru upplýsingar um fjölda nýrra öryrkja árin
1997, 1998 og 2000 úr upplýsingakerfi TR og skipt-
ingu þeirra með tilliti til örorkustigs, kyns, aldurs og
fyrstu (helstu) sjúkdómsgreiningar samkvæmt ICD
flokkunarskránni. Þetta er sú sjúkdómsgreining sem
tryggingalæknirinn hefur efsta (ef þær eru fleiri en
ein), það er að segja sú greining sem hann telur skipta
mestu máli. Aflað var upplýsinga frá Hagstofu
Islands um fjölda Islendinga á aldrinum 16-66 ára
umrædd þrjú ár (8). Við tölfræðilega úrvinnslu var
notað kí-kvaðrats marktæknipróf (9). Unnið var úr
hrágögnum. Ekki þótti ástæða til að aldursstaðla þau.
Niðurstöður
Tafla I sýnir fjölda nýrra öryrkja árin 1997, 1998 og
2000. Þar sést að litlar breytingar urðu milli áranna
1997 og 1998. Á milli áranna 1998 og 2000 fjölgaði
hins vegar marktækt konum sem metnar voru til
meira en 75% örorku (p<0,0001). Körlum fjölgaði
einnig lítillega, en sú aukning var ekki tölfræðilega
marktæk (p=0,25). Þegar bæði kynin eru skoðuð
saman var aukningin marktæk (p<0,0001). Á milli
þessara ára varð marktæk fækkun hjá bæði konum og
körlum sem fengu metna 50-65% örorku (p<0,0001),
en ekki varð marktæk breyting á heildarfjölda ör-
yrkja (þeirra sem fengu metna 50%, 65% eða meira
en 75% örorku) á milli áranna, hvorki kvenna
(p=0,42) né karla (p=0,22). í töflu II, sem sýnir
aldursdreifingu þeirra sem fengu metna meira en
75% örorku, sést veruleg fjölgun á milli áranna 1998
og 2000 hjá konum eldri en 30 ára. Hins vegar er
aldursdreifing áþekk árin 1997 og 1998. Tafla III
sýnir fyrstu sjúkdómsgreiningu hjá meira en 75%
öryrkjum samkvæmt nokkrum aðalgreiningarflokk-
um Hinnar alþjóðlegu sjúkdóma- og dánarmeina-
skrár. Taflan sýnir að sjúkdómsgreiningar breyttust
ekki umtalsvert á milli áranna 1997 og 1998. Á milli
áranna 1998 og 2000 er meginbreytingin hins vegar
marktæk aukning á stoðkerfisröskunum hjá konum
(p<0,0001). Einnig sést að frá 1997 til 2000 hefur
orðið nokkur fækkun tilvika þar sem metin er meira
en 75% örorka vegna illkynja æxla. Aukning meira
en 75% örorku á milli áranna 1998 og 2000 kemur
fram hjá konum eldri en 30 ára og þar munar hlut-
722 Læknablaðið 2001/87