Læknablaðið - 15.09.2001, Blaðsíða 18

FRÆÐIGREINAR / OFFITA
Tafla VII. Framboð á orku, fitu og sykri og hlutfailslegt framlag fitu til orkunnar 1976- 1995.
Athugasemdir 1976-1980 1981-1985 1986-1990 1991-1995
Orka, kkal/dag Alkóhól meðtalið 2948 2987 3078 3013
Fita, g/íbúa/dag 132 138 134 130
Sykur, g/íbúa/dag 141 141 145 141
Fita, % orku 39,6 40,7 38,6 38,1
Hlutfall ofþyngdar er hærra meðal karla en kvenna. í
upphafi tímabilsins voru um 46% karla í báðum
aldurshópum of þungir en 53-54% í lok tímabilsins. í
yngri hópi kvenna fór hlutfallið úr 29% í upphafi
tímabilsins í 39% í lok þess en í þeim eldri úr 34% í
46%. Aukning á hlutfalli of þungra var meiri meðal
kvenna en karla á tímabilinu samkvæmt línlulegri
aðhvarfsgreiningu. Eini hópurinn þar sem aukning á
hlutfalli of þungra var ekki tölfræðilega marktæk var
yngri hópur karla.
Offita: Tafla VI sýnir hlutfall of feitra einstaklinga
á tímabilinu. Það er ljóst að offita eykst umtalsvert
hjá báðum kynjum. Það lætur næixi að hlutfall offitu
hafi tvöfaldast í yngri hópi karla en það fer úr 10,4%
í upphafi tímabilsins í 19,2% í lok þess en aukningin
var ekki tölfræðilega marktæk í eldri hópi karla. Hjá
yngri konunum fer hlutfallið úr 8,6% í 14,6% en hjá
þeim eldri úr 11,2% í 24,5%. Hjá körlum er ekki
greinilegur rnunur á offitu milli aldurshópa en eldri
konurnar hafa meiri tilhneigingu til að vera of feitar
en þær yngri.
Fæðuframboð: Tafla VII sýnir framboð orku í
kílókaloríum á íbúa á dag, fitu og sykurs í grömmum
á íbúa á dag og hlutfallslegt framlag fitu til orkunnar
fyrir tímabiliðl976-1995, birt sem fimm ára meðaltöl.
Framboð orku var nokkuð stöðugt á tímabilinu þó
varð væg aukning úr 2948 kílókaloríum á íbúa á dag í
upphafi tímabilsins í 3013 kílókaloríur á íbúa á dag í
lok þess. Framboð á fitu stóð nánast í stað á tíma-
bilinu, lækkaði þó lítillega, fór úr 131,9 grömmum á
íbúa á dag í 129,8 grömm á íbúa á dag.
Sömuleiðis dró lítillega úr hlutfallslegu framlagi
fitu til orkunnar, úr 39,6% í 38,1%. Framboð á sykri
stóð nánast í stað á tímabilinu.
Umræða
Rannsókn þessi sýnir að reykvískir karlar og konur á
aldrinum 45-64 ára eru hærri og þyngri að meðaltali
árið 1994 en árið 1975. Þyngdin eykst meira en
útskýrt verður með aukinni hæð eingöngu og kemur
það fram í hækkun líkamsþyngdarstuðuls. A sama
tíma hefur hlutfall of þungra og of feitra einnig verið
að aukast og hefur hlutfallsleg aukning í offitu verið
mun meiri en í ofþyngd. Þar sem hér eru bornir
saman jafngamlir einstaklingar á mismunandi tímum
er ekki um að ræða aukna þyngd eftir því sem
aldurinn færist yfir, heldur er hér á ferðinni breyting
milli árganga á tímabilinu. Meðal kvenna hefur
hlutfall feitra meira en tvöfaldast samkvæmt mati
með línulegri aðhvarfsgreiningu. f lok tímabilsins
voru um 15% (95% öryggisbil, 9-22%) kvenna á
aldrinum 45-54 ára of feitar og 25% (95% öryggisbil,
17-34%) kvenna 55-64 ára. Það lætur nærri að hlut-
fall of feitra hafi einnig tvöfaldast meðal 45-54 ára
karla á tímabilinu og var komið í um 19% (95%
öryggisbil, 13-27%) í lok þess en aukningin var ekki
tölfræðilega marktæk í eldri hópi karla. í lok tíma-
bilsins voru um 70% karla og um 60% kvenna á
aldrinum 45-64 ára annað hvort of þung eða of feit.
Þó að þessar niðurstöður nái eingöngu til Reyk-
víkinga má ætla að svipuð þróun hafi átl sér stað
annars staðar á landinu. Leitarstöð Krabbameins-
félagsins hefur safnað upplýsingum um hæð og þyngd
íslenskra kvenna allt aftur til ársins 1979. í þeim
gögnum kemur fram að hlutfall offitu jókst meðal 45-
64 ára kvenna úr 14,9% á árunum 1980-1984 í 20,2%
á árunum 1990-1994 (persónulegar upplýsingar,
Laufey Tryggvadóttir, janúar 1999). Tölur Leitar-
stöðvarinnar ná til landsins í heild og eru þær heldur
hærri en þessi rannsókn sýnir, sem bendir til þess að
offita sé ekki síður vandamál á landsbyggðinni.
Niðurstöður bæði frá Svíþjóð og Finnlandi (16-18)
sýna að fólk sem býr á höfuðborgarsvæðum þessara
landa er yfirleitt grennra en fólk sem býr á lands-
byggðinni en engar upplýsingar eru til um slíkt hér á
landi.
Niðurstöður þessarar rannsóknar eru síður en svo
einsdæmi því hlutfall ofþyngdar og offitu hefur aukist
víða á Vesturlöndum, oft með geigvænlegum hraða
(19). Sú er raunin í Bretlandi en þar tvöfaldaðist
hlutfall offitu á tímabilinu 1980-1991 (20). Erfitt
getur þó reynst að bera saman hlutfall of feitra milli
landa þar sem gjarnan er um að ræða ólíka aldurs-
hópa og eins eru skilgreiningar fyrir ofþyngd og
offitu ekki alltaf þær sömu. Einnig skiptir máli yfir
hvaða tímabil rannsókn nær þar sem hlutfall of feitra
breytist ört í flestum löndunt. Rannsókn sem gerð var
í Hollandi á sama aldurshópi og hér um ræðir sýndi
svipað hlutfall offitu á árununt 1987-1991 og íþessari
rannsókn (21). Hlutfallið hér er hins vegar lægra en í
Bandaríkunum þar sem 29% karla og 36% kvenna á
aldrinum 50-59 ára voru of feitir á árunum 1988-1994
(22). I Svíþjóð er hlutfall offitu lægra en hér á landi
(16,17).
Astæður þessarar þróunar eru fólgnar í breyttum
lífsháttum, annað hvort breyttu mataræði og/eða
hreyfingu. Tvær kannanir á mataræði hafa verið
gerðar í Reykjavík á þessu tímabili, sú fyrri árið 1979,
sú seinni 1990 en hún náði til alls landsins (23,24).
Séu niðurstöður þessara tveggja kannana bornar
saman kemur í ljós að heildarorka hefur lítið breyst
en hlutfall fitu hefur heldur minnkað. Tölur um
fæðuframboð sýna svipaðar niðurstöður, framboð
orku hefur lítið breyst en hlutfall fitu minnkað
lítillega á tímabilinu (15). Mettuð fita hefur að vísu
minnkað töluvert en ómettuð fita komið í staðinn.
702 Læknablaðið 2001/87