Læknablaðið - 15.12.2004, Síða 67

UMRÆÐA & FRETTIR / IÐORÐ 172
í framhaldi af umræðunni um transfusion í síðasta
pistli sendi Soili H. Erlingsson, læknir í Blóðbank-
anunr, tölvupóst og sagðist lengi hafa notað íslenska
heitið blóðgjöf um blood donation, en blóðinngjöf
um hcmotransfusion. Það bætist þá í hóp þeirra sem
tilgreind voru: blóðgjöf, blóðfærsla og blóðveita.
Islensk orðabók Eddu birtir tvær skýringar með flett-
unni blóðgjöf: það að láta taka úr sér blóð til að gefa
öðrum manni; það að gefa sjúklingi blóð.
Spaugari í læknastétt, sem ekki vildi láta nafns
getið, hringdi og setti fram þá skoðun að heitið blóð-
gjafi hlyti einnig að hafa tvær merkingar: sá sem gefur
sitt eigið blóð og sá sem gefur sjúklingi blóð úr öðrum.
Fjölmargir heilbrigðisstarfsmenn væru því „blóð-
gjafar" án þess nokkru sinni að gefa sitt eigið blóð. f>á
vildi hann vekja athygli á að orðið gjöf væri mest not-
að um hlutinn sem gefinn er, til dæmis afmælisgjöf, en
einnig um það að gefa, samanber orðasambandið að
taka fé á gjöf. Öðru máli gegndi um orðið blóðgjöf,
það væri eingöngu notað um það að gefa blóð. Þannig
eigi ekki að segja að sjúklingur fái blóðgjöf heldur að
hannfái blóð. Þessu er hér með komið á framfæri.
Blóðhlutar
Þá vildi Soili vekja athygli á því að sjúkdómar, sem
smitast við blóðgjöf, geta alveg eins smitast við blóð-
hlutagjöf, það er þegar gefið er rauðkornaþykkni,
blóðflagnaþykkni eða plasma. Hún gaf til kynna að
aðvaranir sem tilgreina smithættu aðeins þannig:
„Getur smitast við blóðgjöf", ættu að vera þannig:
„Getur smitast við blóð- eða blóðhlutagjöf.“
Blóðeitrun
Þorkell Jóhannesson, prófessor emeritus, sendi tölvu-
póst og sagði orðið blóðeitrun, sem heiti á sepsis, hafa
unnið sér slíka hefð í málinu að erfitt væri að berjast
gegn því. Undirritaður hélt enn fram heitinu sýklasótt
og benti á að orðið blóðeitrun væri úr sér gengið og
oft ranglega notað - af leikmönnum og jafnvel lækn-
um - til dæmis þegar rauð strik sæjust út frá bólgustað.
Slíkt nefndu leikmenn gjarnan blóðeitrun. Þar væri þó
á ferðinni bráð eitilæðabólga, lymphangitis acuta, en
ekki eiginleg blóðsýking, hvað sem síðar yrði.
Undirritaður skorar nú á lækna að leita uppi um-
ræðuna um sepsis í íðorðapistlum númer 62-64 og
skoða allar tillögurnar. Þetta efni er að finna á vef-
síðum Læknablaðsins undir fyrirsögninni Fylgirit,
nánar tiltekið í fylgiriti 41. Umræða hefur næsta lítil
orðið og kominn er tími til að taka afstöðu.
Svæsni
Þýðandi nokkur hafði samband til að fá álit á tillögu
sinni að þýðingu á læknisfræðilegu orðasambandi í
löngum texta. Hann var meðal annars að fást við þýð-
ingu úr ensku þar sem fyrir komu orðin: „the severity
of her symptoms was such that she could not stay still.“
Nú hafði honum komið í hug að nota orðið svæsni í
þýðingu sinni og segja: „svæsni einkenna hennar var
slík að hún gat ekki verið kyrr.“ Undirritaður lagð-
ist þegar gegn þessu, með þeim rökum að þarna væri
komið enn eitt dæmið um nafnorðanotkun enskunn-
ar, sem ekki ætti að yfirfæra á íslensku. Betur færi á
að segja: „einkenni hennar voru það mikil að hún gat
ekki verið kyrr.“ Þá sagðist undirritaður vera efins um
að orðið svæsni væri til í íslensku. Byggðist það á upp-
flettingu í Ensk-íslenskri orðabók Arnar og Örlygs.
Þar eru þýðingar fyrir nafnorðið severity tilgreindar
þannig: 1. strangleiki, harka, harðneskja; vœgðarleysi.
2. alvara. 3. látleysi. 4. strangasta nákvœmni.
Undrun undirritaðs varð því rnikil þegar í ljós kom
að íslensk orðabók Eddu birtir nafnorðið svæsni
með lýsingunni: það að vera svœsinn. Þá var einnig
til gamans flett upp í Samheitaorðabókinni og - viti
menn! - svæsni birtist einnig þar. Tilgreind eru sam-
heitin ákafi, ofsi, ofstœki, œsingur, öfgar. í Orðsifjabók
Ásgeirs Blöndal Magnússonar er svæsni sagt merkja
ákefð, ofsi, ofstœki. Uppruni er ekki fullljós, en lýs-
ingarorðið svæsinn er að minnsta kosti frá 18. öld og
hefur líklega upprunatengsl við norsku. Nú má spyrja
hvort not séu fyrir nafnorðið svæsni í læknisfræði?
Brjóstmyndataka
Baldur Sigfússon, röntgenlæknir hjá Krabbameins-
félaginu, hringdi og sagðist vilja gera greinarmun á
brjóstmyndatöku sem færi fram hjá einkennalaus-
um konum vegna hópleitar eða skimunar og þeirrar
sem færi fram vegna einhverra einkenna eða merkja
um meinsemd í brjósti. Fyrri myndatakan er nefnd
screening mammography á ensku en sú síðari clinical
mammography eða diagnostic mammography. Undir-
rituðum fannst liggja beint við að sú fyrri nefndist þá
skimunar(brjóst)myndataka og sú síðari greiningar-
(brjóst)myndataka. Svigarnir tákna að sleppa megi
orðhlutanum brjóst þegar ljóst er hvað við er átt.
Skima
Baldur gerði um leið athugasemd við þann sið að
tala um að skima fyrir einhverju, hann vildi halda
sig við eldri málvenju um að skima eftir einhverju.
Undirritaður tók undir þetta en fann svo í íslenskri
orðabók að báðar samsetningarnar væru fullgildar.
Sögnin skima merkir: 7 líta í kringum sig, skyggnast
um, horfa. 2 (um bát, sleða eða þ.h.) geiga frá beinni
stefnu, stefna til hliðar. 3 leita kerfisbundið með rann-
sóknum eða prófunum (að e-u óœskilegu eða óeðli-
legu), skoða lauslega (í leit að e-u).
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
johannhj@landspitali.is
Jóhann Heiðar er læknir
á Landspítala Hringbraut.
Læknablaðið 2004/90 887