Læknablaðið - 15.02.2005, Blaðsíða 9

RITSTJÓRNARGREINAR
Hver er staða áfallahjálpar á íslandi í dag?
Áfallahjálp kemur upp í hugann þegar atburðirnir í
Asíu og tíu ára minning snjóflóðanna í Súðavík eru
í fréttum. Viðtöl hafa birst við geðhjúkrunarfræðing
sem sinnir áfallahjálp í Indónesíu og áfallahjálpin í
Súðavík hefur verið rifjuð upp í fjölmiðlum. En hvað
er sameiginlegt með þessum tveimur náttúruhamför-
um þar sem annars vegar farast á þriðja hundrað þús-
und manns og hins vegar 14 Islendingar. Sameiginlegt
er þörfin fyrir áfallahjálp, mismunurinn er hins veg-
ar umfangið. En allt er afstætt í heimi hér. Við erum
lítil þjóð og sá fjöldi sem fórst í Súðavík og síðan á
Flateyri er í okkar augum gífurlegur missir og miklar
hamfarir.
Mín fyrstu kynni af áfallahjálp voru vestur í
Bolungarvík upp úr 1990 þegar Rudolf Adolfsson
geðhjúkrunarfræðingur og Sigmundur Sigfússon
geðlæknir komu til að aðstoða okkur eftir að hvert
banaslysið á fætur öðru hafði dunið yfir. Starf þeirra
kveikti áhuga minn á áfallahjálp. Eg fór að afla mér
menntunar í þessari aðferðafræði sem er nálgun við
þá sem hafa orðið fyrir lífsreynslu sem erfitt er að
ráða við og vinna úr upp á eigin spýtur. Reynslan úr
Bolungarvík varð kveikjan að áfallahjálparstarfinu í
Súðavík og síðan Flateyri. Eftir snjóflóðið í Súðavík
má segja að áfallahjálp hafi í fyrsta sinn verið beitt
kerfisbundið strax eftir alvarleg áföll hér á landi.
Eftir snjóflóðið í Súðavík var ljóst að áfallahjálp
var eitthvað sem var nauðsyn í kjölfar náttúruham-
fara og mannskæðra slysa. Rannsóknir hafa að vísu
verið nrisvísandi hvað varðar gagnsemi áfallahjálpar.
Talið er að árangur áfallahjálpar sé háður aðferða-
fræðinni og þá sérstaklega þjálfun og kunnáttu þeirra
sem hana veita. Spurningin er því hvað rannsóknirnar
hafa verið að mæla. Hafa þær verið að mæla gagnsemi
áfallahjálpar almennt eða verið frekar mælikvarði á
kunnáttu og þjálfun þeirra sem hana framkvæmdu?
Ráðherranefndin
Atburðurinn í Súðvík leiddi þó til þess að í mars 1995
skipaði þáverandi heilbrigðisráðherra, Sighvatur
Björgvinsson, nefnd til að „gera tillögur um hvernig
megi efla og auka áfallahjálp hér á landi“. Nefndin
skilaði tillögum til ráðherra í lok sama árs og á blaða-
mannafundi í byrjun árs 1996 kynnti þáverandi heil-
brigðisráðherra, Ingibjörg Pálmadóttir, skýrslu nefnd-
arinnar og gerði tillögur hennar að sínum.
Síðan gerðist fátt markvert í þessum málum nema
að Miðstöð áfallahjálpar var stofnsett við þáverandi
Borgarspítala auk þess sem áhugahópar hér og þar
um landið settu á laggirnar viðbragðshópa til að
sinna áfallahjálp. Ekkert heildarskipulag í áfallahjálp
á landsvísu kom franr þrátt fyrir tillögur nefndar heil-
brigðisráðherra þar að lútandi.
Þingsályktunartillagan
Einhver vakning varð um haustið 2002 þegar þings-
ályktunartillaga „um skipulagða áfallahjálp innan
sveitarfélaga þegar alvarleg og mannskæð slys ber
að höndum" var lögð fram á alþingi. I tillögunni var
mælst til „að ríkisstjórnin í samstarfi við sveitarfélög
komi á skipulagðri áfallahjálp innan sveitarfélaga
til að bregðast við þegar alvarleg og mannskæð slys
ber að höndum“. í greinargerð með þingsályktunar-
tillögunni er meðal annars þetta að finna: „Hins vegar
virðist sem markviss áfallahjálp í kjölfarið (eftir alvar-
leg og mannskæð slys) sé yfirleitt ekki til staðar. Of
mörg dæmi benda eindregið til þess. Fórnarlömb slysa
og náttúruhamfara telja sig mörg skilin eftir óstudd
og í óvissu eftir að fyrstu aðgerðum lýkur. Virðist sem
sjaldan sé í boði kerfisbundin aðstoð við að takast á
við sorg í kjölfar slysa og náttúruhamfara. Gildir það
um andlega líðan og tilfinningar fórnarlamba, fjármál
þeirra og aðstæður til að fóta sig í tilverunni að nýju.
Fagleg aðstoð virðist af skornum skammti. Þá virðist
sem áfallahjálp til björgunarfólks, fjölskyldna fórnar-
lamba og vinnufélaga sé lítil sem engin.“
Eftirfarandi er einnig að finna í greinargerðinni með
þingsályktunartillögunni: „Áhrif mannskæðra slysa
geta verið langvarandi og alvarleg fyrir einstaklinginn
jafnt sem samfélagið í heild. Segja má að aðstoð við
að takast á við sorgina sé jafn mikilvæg og fyrstu björg-
unaraðgerðir. Því telja flutningsmenn það hafa mikið
forvarnargildi fyrir samfélagið í heild að markvissum
aðgerðum við sorgarviðbrögðum verði komið á þannig
að unnið verði kunnáttusamlega að því að einstakling-
ar og hópar nái sem fyrst fyrri styrk sínum eftir að alvar-
leg og mannskæð slys ber að höndum."
Það kemur reyndar í ljós að flutningsmenn gera
sér ekki fyllilega grein fyrir muninum á áfallahjálp
annars vegar, sem krefst ákveðinnar þekkingar og
reynslu, og hins vegar félagsþjónustu sem Rauði kross
íslands hefur séð um. Einnig vantar nokkuð upp á að
flutningsmenn geri sér grein fyrir hvað áfallahjálp er,
samanber hugmyndina um stjórnunarnefnd, þar sem
teknir eru inn í þættir sem ekkert eiga skylt við áfalla-
hjálp, svo sem fjármál, tryggingar og atvinnulíf.
Ágúst Oddsson
Höfundur er heilsugæslu-
læknir á Hvammstanga.
Læknablaðid 2005/91 149