Læknablaðið - 15.02.2005, Blaðsíða 18

FRÆÐIGREINAR / HEILSUFAR ALDRAÐRA
ilismanna með lýsandi hætti og greiningarkerfi lækna
nær langt við að lýsa sjúkdómsástandi. Rannsókn
okkar er afturvirk og byggist á atburðatengdri skrán-
ingu í dagála heimilismanna.
Kynjahlutfall á Droplaugarstöðum var einn karl
á móti 2,6 konum, en fyrir landið er þetta hlutfall 1
á móti 1,6 á aldrinum 85-90 ára (8). Konur voru 1,3
árum eldri og karlar 0,8 árum eldri við komu á Drop-
laugarstaði borið saman við önnur hjúkrunarheimili í
Reykjavík (9).
Vistunarmat aldraðra hefur haslað sér völl sem
mælitæki fyrir þörf á stofnanavistun á íslandi (9).
Matið gildir sem umsókn fyrir vistun og þótt matið sé
huglægt að hluta hefur það sýnt sig að hafa forspár-
gildi um afdrif vistmanna (7). Meðalfjöldi stigagjafar
á Droplaugarstöðum var57 stig (±17) og ber það vott
um að mjög brýn þörf hafi verið fyrir vistun á hjúkr-
unarheimili og eru þessar niðurstöður sambærilegar
við önnur hjúkrunarheimili á Reykjavíkursvæðinu.
Nokkur breyting varð á dvalarstað heimilismanns
fyrir komu eftir árið 1994, en þá var vistunarmat
aldraðra orðið fast í sessi og hlutföll dvalarstaða fyrir
komu snerust við. Það virðist því að innleiðing vistun-
armats hafi haft tilætluð áhrif sem stjórnvaldsaðgerð
á þeim tíma með skarpara vali á þeim einstaklingum
sem höfðu brýnasta þörf fyrir vistun á hjúkrunar-
heimili. í uppgjöri á vistunarmati aldraðra frá árinu
1992 til 2002 kom í ljós að meðallifun karla var 2,5 ár
og kvenna 3,1 ár á íslenskum hjúkrunarheimilum (9).
Svipuð þróun virðist hafa átt sér stað meðal annarra
þjóða. í Danmörku er meðaldvalartími á hjúkrunar-
heimilum nú um 2 ár (10) og í Bandaríkjunum 2,3 ár
árið 1995 (11).
Þekkt er að færniskerðing eykur líkur á hjúkrunar-
heimilisvistun og dregur úr lífslíkum (12, 13). Reynt
var að meta hreyfigetu og vitræna færni eftir lýsingu úr
dagálum við komu fólks á hjúkrunarheimilið. Niður-
staðan sýnir að skerðingin er mikil en aðferðin virðist
of ónákvæm lil þess að hægt sé að sjá í hverju fram-
vinda breytinganna liggur. í þeim færniskölum sem
notaðir voru í rannsókninni kom í ljós mikil skerð-
ing á hreyfifærni og á vitrænni getu heimilismanna
við komu. Með afturvirkri aðferð rannsóknarinnar
má ætla að bæði færnistig og sjúkdómsgreining séu
vanmetnar, einkum í ljósi niðurstaðna vistunar- og
RAI-matsins á seinni hluta tímabilsins (2, 9). Al-
menn reynsla af færniskerðingu aldraðs fólks er sú að
heilabilað fólk hefur oft óskerta hreyfigetu og hreyfi-
hamlað fólk þarf ekki að hafa heilabilun þótt oft geti
þetta farið saman hjá sama einstaklingi.
Lyfjanotkun heimilismanna við komu var umtals-
verð en alls töldust 19 einstaklingar af 385 vera án
lyfja, meðalfjöldi lyfja á mann við komu óx úr 4,3 í 7,3
og geð- og róandi lyf úr 0,8 í 1,9, en þar eru svefnlyf
meðtalin. Það er sambærilegt við íslenska könnun á
lyfjanotkun 75 ára og eldri sjúklinga sem voru lagðir
inn á bráðasjúkrahús árið 1995 (14). Ljóst er því að
lyfjanotkunin er umtalsverð enda er um mjög veikt
fólk að ræða. Læknum er almennt ljóst að fjöllyfja-
notkun ber með sér nokkrar hættur fyrir hinn aldraða
(15).
Við komu voru taldar allar sjúkdómsgreiningar
úr tiltækum læknabréfum um sjúkrahúslegur heim-
ilismanna. Læknabréfin komu frá ýmsum deildum
sjúkrahúsa þar sem lögð var mismikil áhersla á öldr-
unarsjúkdóma. Þessi læknabréf sýna samt að heilabil-
unargreining var algengasta sjúkdómsgreining við
komu. Ætla má að tíðni heilabilunar sé vantalin með
þessari aðferð en samkvæmt athugun á vistunarmati
aldraðra í Reykjavík árið 1992 reyndust 78,5%
metinna í hjúkrunarþörf vera með heilabilun á ein-
hverju stigi (16) og rannsókn á RAI- matskerfinu á
íslenskum þjónusturýmum og hjúkrunarheimilum
sýndi að um helmingur hafi haft verulega vitræna
skerðingu. Vandamál tengd greiningarvinnu og vægi
heilabilunar heimilismanna á hjúkrunarheimilum hef-
ur lengi verið rædd og þyrfti að vera sýnilegri (17).
Næst algengustu sjúkdómsgreiningar voru krans- og
heilaæðasjúkdómar. Birtingarmyndþessara sjúkdóma
er þrekleysi tengt hjartabilun, göngulagstruflanir og
heilabilun á gamals aldri. Æðakölkun er langvinnur
sjúkdómur sem ágerist með tímanum og sýndi íslensk
rannsókn að hinir eldri fá færri æðastífiur en þeir
yngri, þrátt fyrir vaxandi æðaskemmdir (18).
Erlendar rannsóknir hafa sýnt að sýkingar eru al-
gengar meðal vistmanna á hjúkrunarheimilum (19).
Tíðni sýkinga er talin vera ein til tvær sýkingar á heim-
ilismann á ári. Færniskerðing er áhættuþáttur fyrir
sýkingu og sýking eykur enn á færniskerðinguna. Á
dvalartíma heimilismanna voru þvagfærasýkingar
algengustu heilsufarsáföllin. Þekkt er að marktæk
sýklatalning finnst meðal 25-50% kvenna og 15-40%
karla án þvagleggs á hjúkrunarheimilum og helst það
í hendur við meiri hrumleika (20). Þvagleki tengist
þvagfærasýkingum og íslensk rannsókn sýndi algengi
hans yfir 50% á öldrunarstofnunum og tengdist hann
bæði meiri færniskerðingu og skemmri lifun (21).
Þvagfærasýkingar eru algengasta ástæðan fyrir sýkla-
lyfjagjöf á hjúkrunarheimilum. Þrátt fyrir háa tíðni
þvagfærasýkinga er tiltölulega fáum sjúklingum vísað
til þvagfæra- og kvensjúkdómalækna. Næst algeng-
ustu kvillarnir voru kviðverkir. Þeir eru oft erfiðir í
greiningu en eru oft meðhöndlaðir sem harðlífi, ristil-
krampi, vélindabakflæði eða gallsteinar.
Um fjórðungur heimilismanna hlýtur beinbrot á
heimilinu og alls um 12% hlýtur mjaðmarbrot. Um
13% hafa sögu um mjaðmarbrot við komu. Byltur
eru með alvarlegri atvikum á gamals aldri. Þær valda
þjáningum og draga úr kjarki til hreyfingar. Bylturnar
valda einnig áverkum og, í alvarlegri tilfellum, bein-
brotum. Það er því mikilvægt að finna leiðir til að
fyrirbyggja byltur ekki síst til að koma í veg fyrir bein-
158 Læknabladið 2005/91