Læknablaðið - 15.02.2005, Blaðsíða 19

FRÆÐIGREINAR / HEILSUFAR ALDRAÐRA
brot. Forvarnir beinast að næringu, styrktarþjálfun og
varnaraðgerðum og eru þær ekki síst mikilvægar inni á
hjúkunarheimilum þar sem áhættan er hvað mest (22).
Tíðni mjaðmarbrota hefur við venjulegar aðstæður á
hjúkrunarheimili verið talin um 60 fyrir hverja 1000
heimilismenn á ári (23). Fyrir Droplaugarstaði myndi
það þýða að um 37 fleiri mjaðmarbrot hefðu átt sér
stað á rannsóknartímanum. Lág brotatíðni getur verið
óbeinn vísir um gæði umönnunar en skýringar eru
flóknar vegna margþætts eðlis þessara áfalla (11, 24).
Skráðar vitjanir til heimilismanna eru breytilegar
eftir tímabilum, en þeim fjölgar talsvert síðustu fjög-
ur árin. Sama á við um tilvísanir til bráðamóttöku
sjúkrahúsanna. Af sérfræðilæknum er mest vísað til
augnlækna, háls-, nef- og eyrnalækna og húðlækna.
Samráðskvaðningum fjölgar mest síðustu fjögur árin
en þá voru 47 skrifleg samráð höfð við aðra sérgreina-
lækna en þær sjö sérgreinar sem taldar eru í töflu VI.
A rannsóknartímanum óx árleg meðaldánartíðni
hratt fyrstu þrjú tímabilin að 40% hámarki og mælist
svo 37% síðasta tímabilið. Á sama tíma fækkaði inn-
lögnum á sjúkrahús og líknarmeðferð varð algengasta
meðferð við lífslok. í Bandaríkjunum hefur verið sýnt
fram á allt að sjöfaldan mun á milli fylkja hvort vist-
menn hjúkrunarheimila látast á sjúkrahúsi (25). Fjár-
mögnun og fyrirkomulag ræður stefnunni þar. Hér á
landi hafa reglugerð um vistunarmat og leiðbeiningar
um takmörkun meðferðar leitt til jákvæðra breytinga
við umönnun fólks við lífslok og verið gerð kleif á
heimilinu. Þótt eðli málsins samkvæmt sé meðferð á
hjúkrunarheimili fyrst og fremst líknandi vantar víða
uppá að meðferð aldraðra sé fullnægjandi (26) og í
samræmi við vilja og óskir sjúklinga og aðstandenda
þeirra (27). Gæðamatskerfið MDS/RAI beinir sjón-
um að því hvort formlega sé gengið frá skráningu og
stigun meðferðar í dagálum sem hefur þó batnað með
árunum. Þessi skráning krefst nærgöngulla viðræðna
við heimilismenn og/eða aðstandendur þeirra. Skráð
meðferðarstig í 56% tilvika í okkar rannsókn telst all-
góður árangur en að auki er meðferðarstigun lýst í
16% til viðbótar. Algengast er að tekin sé afstaða tii
meðferðarforms eftir að heilsu hrakar verulega. Oft
er stigun FME breytt í LM við þær aðstæður. Einnig
skiptir hér máli að miklar framfarir höfðu orðið á með-
ferðarúrræðum við lífslok. Leiðbeiningar urn stigun
meðferðar voru teknar upp á bráðasjúkrahúsunum
í byrjun tíunda áratugarins og meðferðarúrræðum á
vist- og hjúkrunarheimilum hafði fleygt fram. Þessar
breytingar hafa orðið til vegna aukinnar faglegrar
þekkingar við hjúkrun og lækningar aldraðra. Síðustu
ár á dánarferli sér alfarið stað á hjúkrunarheimilinu.
Álag á bráðadeildir sjúkrahúsanna við lífslok hefur
því minnkað sem því nemur og beindust meðferðar-
úrræði á Droplaugarstöðum að því að koma betur til
móts við þarfir og óskir heimilismanna og aðstand-
enda þeirra.
Algengasta dánarmein í dagálum heimilismanna
var lungnabólga. Athyglisvert er að listi dánarmeina
endurspeglar ekki nema að takmörkuðu leyti færni-
skerðandi sjúkdómsgreiningar við komu. Endanleg
greining undirliggjandi dánarmeina er gerð af lækni
Hagstofu íslands sem sker úr um undirliggjandi or-
sakir andláts til skráningar í þjóðskrá. Dánarmeinum
á Droplaugarstöðum hafa verið gerð nánari skil í
nýjasta hefti tímaritsins Öldrunar (28).
Rannsóknin sýnir að verulegar breytingar hafa átt
sér stað á heilsufarsþáttum þeirra sem létust á Drop-
laugarstöðum á 20 ára tímabili. Heimilismenn eru
hrumari og eldri á seinni hluta tímans og þeir koma
oftar beint af sjúkrahúsi. Rannsóknin gefur vísbend-
ingar um að forval sjúklinga til vistunar á Droplaug-
arstöðum hafi verið gert með ábyrgum hætti. Eðli
málsins samkvæmt er það fyrst og fremst heilsubrest-
ur fólks sem veldur þeirri færniskerðingu sem leiðir
til umsóknar og síðan vistunar á hjúkrunarheimili.
Fjölþátta þjónusta og endurhæfing er veitt á heimil-
inu til að auka lífsgæði heimilismanna síðustu þrjú ár
ævi þeirra og þegar að andláti kemur verður það nú
oftast á þeirra eigin heimili.
Þakkir
Verkefnið naut styrkja úr Minningarsjóði Helgu
Jónsdóttur og Sigurliða Kristjánssonar.
Heimildir
1. Jónsson PV, Björnsson S. Mat á vistunarþörf aldraðra. Lækna-
blaðið 1991; 77:313-7.
2. Phillips CD. Zimmermann D, Bernabei R, Jónsson PV. Using
the Resident Assessment Instrument for quality enhancement in
nursing homes. Age Ageing 1997; 26-S2: 77-81.
3. Jónsson PV, Jensdóttir AB, Guðmundóttir H, Pálsson H, Hjalta-
dóttir I, Harðarsson Ó, et al. Mat á heilsufari og hjúkrunarþörf á
elli- og hjúkrunarheimilum; RAI mælitækið, þróun þess og sýnis-
horn af íslenskum niðurstöðum. Læknablaðið 1997; 83: 640-7.
4. Gillen P, Spore D, Mor V, Friberger W. Functional and Resident-
ial Status Transitions Among Nursing Home Residents. J Ger-
ontol Med Sci 1996; 51A: M29-36.
5. Siðaráð Landlæknis/leiðbeiningar 1996; www.landlaeknir.is
6. Lög um málefni aldraðra, 125/1999.
7. Schnelle JF, Bates-Jensen BM, Chu L, Simmons SF. Accuracy of
Nursing Home Medical Record information about Care-Process
Delivery: Implications for Staff Management and Improvement.
JAGS 2004; 52:1378-83.
8. Hagskinna. Hagstofa íslands 1997:125-7.
9. Ingimarsson O, Aspelund T, Jónsson PV. Vistunarmat aldraðra
á árunum 1992-2001 - Tengsl við lifun og vistun í hjúkrunarrými.
Læknablaðið 2004; 90: 121-9.
10. Ribbe MW, Ljunggren G, Steel K, Topinková E, Havves C, Ikeg-
ami N, et al. Nursing homes in 10 nations: a comparison between
countries and settings. Age Ageing 1997; 26-S2: 3-12.
11. Saliba D, Schnelle JF. Indicators of the Quality of Nursing Home
Residential Care. JAGS 2002; 50:1421-30.
12. Meller I, Fichter MM, Schröppel H. Mortality risk in the octo-
and nonagenarians: longitudinal results of an epidemiological
follow-up community study. Eur Arch Psychiatry Clin Neurosci
1999; 249:180-9.
13. Fortinsky RH, Covinsky KE. Palmer RM, Landefeld CS. Effects
of functional status changes before and during hospitalization on
nursing home admission of older adults. J Gerontol A Biol Sci
Med Sci 1999; 54: M521-6.
14. Samúelsson Ó, Björnsson S, Jóhannesson B, Jónsson PV. Lyfja-
notkun aldraðra á bráðasjúkrahúsi. Aukaverkanir og gæðavísar.
Læknablaðið 2000; 86: 11-6.
Læknablaðið 2005/91 159