Læknablaðið - 15.02.2005, Blaðsíða 27

FRÆÐIGREINAR / KALKVAKAÓHÓF
sterkasti einstaki áhættuþátturinn, næst kont D-víta-
mínskortur. Við fundum einnig að einstaklingar á
fúrósemíð þvagræsilyfjum höfðu hærri PTH en þeir
sem ekki taka slík lyf.
Niðurstöður okkar rannsóknar benda til þess að
D-vítamínskortur eða ónógt D-vftamín sé langalgeng-
asta orsök SHPT hjá körlum og konum í almennu
þýði. Þar sem erfitt er að ákvarða tillegg hvers þáttar
hjá þeirn einstaklingum sem hafa margar hugsanlegar
orsakir fyrir SHPT tókum við saman þá einstaklinga
þar sem við fundum einungis eina skýringu. I þeim
hópi voru langflestir með annaðhvort D-vítamínskort
eða ónógt D-vítamín sem styrkir enn fremur þá álykt-
un að skortur á D-vítamíni sé aðalorsök SHPT meðal
fullorðinna á höfuðborgarsvæðinu. Við völdum S-
25(OH)D gildið 45 nmól/1 sem markgildi ónógs D-
vítamíns þar sem það eru þau mörk sem Örvar Gunn-
arsson sýndi fram á að tengsl PTH og 25(OH)D hættu
að vera marktæk (15). Sú niðurstaða bendir til þess
að styrkur 25(OH)D í sermi fyrir neðan þessi mörk
geti leitt til SHPT. S-25(OH)D <25 nmól/1 hefur hins
vegar oft verið talið mörk D-vítamínskorts hérlendis
og víðar (19) en okkar rannsókn og annarra bendir til
þess að það séu of lág mörk.
Ónóg kalsíuminntaka er annar mikilvægur orsaka-
þáttur, að minnsta kosti samverkandi með ónógri
D-vítamíninntöku. Ráðlagður dagskammtur (RDS)
kalsíums hefur verið mjög umdeildur og misjafn milli
landa og heimsálfa (20). Hér á íslandi er RDS Mann-
eldisráðs 800 mg/dag fyrir fullorðna en ráðlögð kalsí-
uminntaka hefur verið að hækka undanfarna áratugi
(20). Einnig má benda á að próteinneysla sem er rífleg
á íslandi og öðrum vestrænum löndum, eykur útskiln-
að kalsíum í þvagi og gæti leitt af sér aukna þörf fyrir
kalsíum (21). Þess ber að geta að fimm einstaklingar
af 16 í okkar hópi höfðu gildi milli 700 og 800 mg/dag,
þar af einungis einn sem hefur ekki aðra skýringu.
Skert nýrnastarfsemi var nokkuð algeng orsök
SHPT, sérstaklega hjá körlum. Við notuðum cystatín-
C sem vísi um nýrnastarfsemina þar sem það er ekki
háð vöðvamassa eins og kreatínín og virðist að minnsta
kosti jafngóður mælikvarði á nýrnastarfsemi (22, 23).
Samkvæmt rannsókn (24) eru það niðurbrotsefni
PTH sem skýra hækkun PTH í nýrnabilun og óljóst
með líffræðileg áhrif þessara niðurbrotsefna. Því þarf
hugsanlega að túlka niðurstöður á PTH mælingum
hjá nýrnabiluðum á annan hátt eða nota mæliaðferðir
sem einungis mæla styrk líffræðilega virks PTH.
Tengsl PTH við aðrar breytur
Rannsóknin sýndi marktæk tengsl PTH við aldur.
Einnig marktæk tengsl PTH við jónað kalsíum, 25(0-
H)D, cystatín-C, BMI, fitumassa og fitulausan massa,
leiðrétt fyrir aldri. Mismunandi er hvaða tengsl aðrir
rannsakendur hafa fengið. Souberbielle fann einung-
is marktæk tengsl við 25(OH)D en ekki til dæmis við
aldur (25) en Jorde (5) og Khosla fundu sterk mark-
verð tengsl við aldur (26).
Samband kynhormóna og PTH
Samkvæmt okkar niðurstöðum voru ekki marktæk
tengsl PTH og estrógens hjá konum að teknu tilliti
til aldurs en veik markverð neikvæð tengsl við testó-
sterón hjá körlum. Hins vegar hafa konur á hormóna-
lyfjum marktækt hærra PTH en þær sem ekki taka
hormónalyf. þrátt fyrir að leiðrétt sé fyrir öðrum
breytum. Ef mynd 1 er skoðuð sést að konur á horm-
ónalyfjum hafa hærra PTH gildi upp undir 65-70 ára
aldur. Einnig sést að aldursbundin hækkun PTH á sér
ekki stað hjá þessum konum eins og hjá konunum
sem ekki taka hormónalyf. Þetta eru sambærilegar
niðurstöður við sumar aðrar rannsóknir (26).
Fyrstu 10 árin eftir tíðahvörf missa konur bein-
massa mjög hratt. Eftir þann tíma heldur beintap
áfram en mun hægar. Prince (6) komst að þeirri nið-
urstöðu að áhrif estrógenskorts væru ekki í gegnum
PTH eða D-vítamín þar sem þessar breytur breyttust
ekki á fyrstu 10 árunum eftir tíðahvörf. Það er vel
þekkt að konur á estrógen hormónameðferð eftir
tíðahvörf sýna mun minni beinumsetningu og tapa
minna beini (27). Því hefur verið haldið fram (26)
að estrógen hormónameðferð hjá konum löngu eftir
tíðahvörf (>20 ár) valdi lækkun á styrk PTH en horm-
ónameðferð fyrr valdi hækkun. Þetta er í samræmi við
okkar niðurstöður þar sem PTH gildið var hærra hjá
konunum á hormónalyfjum upp undir sjötugt, eða um
það bil 20 árum eftir tíðahvörf. Út frá þessu má álykta
að aldursbundin hækkun á styrk PTH hjá konum
meira en 20 árum eftir tíðahvörf megi rekja til skorts
á áhrifum estrógens á kalsíummeðhöndlun í nýrum
og meltingarvegi og dempunaráhrifum estrógens á
verkun PTH á bein. Þannig sé estrógenskortur beinn
valdur að beintapi hjá konum skömmu eftir tíðahvörf
en hjá þeim eldri sé estrógenskorturinn óbeinn vald-
ur þar sem estrógenmeðferð geti snúið við þessari
aldursbundnu breytingu á PTH (26). Hvers vegna
PTH er hærra meðal kvenna á hormónalyfjum
fram undir sjötugt er hins vegar ekki gott að skýra.
Hugsanlegt er þó að þessi dempunaráhrif estrógens
á virkni PTH valdi aukinni seytun eins og algeng er
í líkamanum þegar um minnkað næmi er að ræða.
Þessi tengsl kynhormóna og PTH þarfnast hins vegar
nánari skoðunar og rannsókna.
Tengsl reykinga og PTH, áhrifþess á beinabúskap
Reykingar eru tengdar lægra PTH samkvæmt nið-
urstöðum rannsóknarinnar og svipaðar niðurstöður
hafa fengist í rannsókn á konum eftir tíðahvörf (28).
Lífeðlisfræðin á bak við þessi tengsl er hins vegar
óljós. Hugsanlegt er að bein áhrif reykinga á beinvef
valdi hækkun á jónuðu kalsíum sem aftur dregur úr
seytun á PTH. Við fundum ekki marktækan mun á
Læknablaðið 2005/91 167