Læknablaðið - 15.06.2005, Blaðsíða 42

FRÆÐIGREINAR / VIÐTÖL UM DAUÐANN
Hugmyndin um að tengja saman listir og vísindi
spratt upp úr vangaveltum um sannleikann, hvað
listir og vísindi eigi sameiginlegt og hvað er ólíkt
með þeim. Ég er læknir, menntuð á hefðbundin
hátt í læknavísindum en gift listamanni og hef
þaðan fengið innsýn í heim lista og kynnst Magnúsi.
Það vakti athygli mína í námi í Bandaríkjunum að
öldrunarfræði sem er fræðigrein nátengd öldrunar-
lækningum er þverfagleg. Á vísindaþingum í öldr-
unarfræði eru vandamál eins og langlífi skoðuð
frá sjónarhóli lífvísinda, félagsfræði og heimspeki
svo dæmi sé tekið. Þess konar þverfagleg nálgun
var ný í mínum huga og ákaflega áhugaverð. Mér
datt í hug, af hverju ekki listrænt sjónarmið líka?
Listir eru ekki fræðigrein í sjálfu sér og því kann-
ski ekki skrítið að listrænt sjónarmið sé ekki setl
fram á fræðiþingum. Hver er munurinn á listrænni
nálgun viðfangsefnis annars vegar og vísindalegri
eða fræðilegri hins vegar? Hin vísindalega aðferð
leitast við að finna hlutlægan sannleika eða upp-
lýsingar og er mælanleg og skilgreinanleg. Listir
hins vegar veita manni innsýn í huglægan heim
sem er skynjaður fremur en hugsaður, háður
viðtakandanum sjálfum, hugsunum hans, tilfinn-
ingurn, reynslu og skoðunum. I mínum huga er
gildi listaverks að miklu leyti fólgið í sannleiksgildi
þess, huglægum, skynjuðum sannleik fremur en
hugsuðum en sannleik engu að síður. Listaverk
gæti sagt mér ýmislegt en ekki öðrum þrátt fyrir
að líklegt sé að með tímanum verði einhvers konar
almenn niðurstaða um hvað er goll og hvað ekki.
Ég velti fyrir mér hvort maður gæti séð ,sannleika‘
á fyllri og dýpri hátt ef maður skoðaði viðfangs-
efni frá sjónarmiðum bæði lista og vísinda. Eins og
Gunnar Árnason segir (1) þá leggur listræn sköpun
engann dóm á vísindalegar kenningar og vísindi
eru ekki mælikvarði á listræna sköpun. Er því hægt
að stilla þessu tvennu saman á þennan hátt, spyr
Gunnar. Sérhver grein hefur sínar myndir og að-
ferðir sem eru óskyldar hinum og hver hefur sitt
gildi. Vísindamaður getur hins vegar notað ímynd-
unaraflið á flókin og erfið vandamál. Sennilega er
kjarni málsins þarna. Ef hægt væri að nýta listræna
innsýn tel ég að það sé á frumstigum vísindalegrar
skoðunar á viðfangsefninu. Vísindaleg aðferð gerir
ráð fyrir að kenning sé sett fram og prófuð og því
skýrari og einfaldari sem spurningin er því betra.
Því nákvæmari og sértækari sem mælitækin eru því
betra. Á frumstigum vangaveltna um viðfangsefni
má reikna með að spurningin sé ekki mótuð, vanda-
mál ekki skilgreind og því þarf að byrja á að móta
spurninguna í ljósi fyrri þekkingar. Á því stigi má
auðveldlega ímynda sér hvernig listir gætu opnað
hugann og örvað hugarflugið. Á seinni stigum er
hins vegar erfitt að sjá gagn í slíkum upplifunum
en alltaf geta þær þó verið til ánægju. Ég tel að ef
vísindamaður stendur frammi fyrir vandamáli sem
er illa skilgreint og er að hefja grunnvinnu við að
kanna það, geti listræn sýn verið einhvers konar
„mind opener". Gunnar spyr einnig hvort ég hafi
von um að sjá alhliða sýn byggða bæði á vísindum
og listum en við gætum varla gert okkur vonir um
slíkt. Ég verð reyndar að viðurkenna að slík sýn
var í huga mér þegar ég setti þetta fram. Stephen
Jay Gould skrifaði um vísindi og trú en í mínum
huga eiga trú og listir margt sameiginlegt, að vera
eitthvað sem á sér stað innra með manninum og
að vera huglæg í eðli sínu (2). Hann talar um hina
mismunandi heima vísinda og trúar sem hafa sín
sérstöku gildi og aðferðir og dugar ekki að meta
annað frá sjónarmiði hins. Þetta sjónarmið virðist
rétt, og mér sýnist Gunnar vera á svipaðri skoðun,
en jafnframt á vissan hátt ófullnægjandi. Sýna þessi
ólíku gildi og aðferðir raunverulegan mun eða eru
þau afleiðingar af því hvernig við hugsurn um og
skynjum þessi viðfangsefni? Er skynjun og upp-
lifun (heimur trúar og lista) og hugsun (heimur
fræða og vísinda) aðskildir heimar eða er eitthvað
sameiginlegt þar annað en að vera taugaboð í heila
okkar? Manni virðist alltaf vera viss gjá þarna á
milli en við sem einstaklingar erum alllaf að hugsa
og skynja á sama tíma þannig að veruleikinn hlýtur
að vera háður báðum þáttum. Mig langar því að
setja fram kenningu um að ekki sé um algerlega
tvo aðskilda heima sé að ræða, og gera tilraunir
eins og sannur vísindamaður og sjá hvað ég finn.
530 Læknablaðið 2005/91