Læknablaðið - 15.12.2005, Síða 53

UMRÆÐA & FRÉTTIR / LYFJAMÁL
Próteasar og kjóll Viktoríu
Þriðja dæmið sem höfundur nefnir þekkir hann
af eigin raun því hann tók þátt í að kynna lyf
sem nýtist við beinmergsskipti. Það tengdist
Nóbelsverðlaunum í efnafræði á þann hátt að árið
2004 fékk þau hópur vísindamanna sem uppgötv-
aði á níunda áratugnum hvernig frumur merkja
þau prótein sem á að eyða til þess að greina þau frá
þeim próteinum sem fruman hyggst nota áfram.
Merktu próteinin eru því næst send í svonefndan
próteasa sem er einskonar sorpkvörn frumunnar.
Þessi þekking var síðan notuð til að þróa lyf sem
nefnast próteasahamlar og svo vildi til að fyrsta
lyf þeirrar tegundar kom á markað um líkt leyti og
vísindamennirnir fengu Nóbelinn.
Greinarhöfundur taldi tilvalið að nota þetta til
að vekja athygli á lyfinu Velcade. Hann hafði sam-
band við fólk úr rannsóknar- og meðferðarhópi í
Osló sem er í fararbroddi í norskum rannsóknum á
krabbameini í beinmerg. Þeim leist vel á lyfið og úr
varð að einhverjir úr hópnum lýstu sig reiðubúna
að ræða um mikilvægi þess við blaðamenn. Engir
peningar komu við sögu í þessum samskiptum og
greinarhöfundur segir að það hafi einungis vakað
fyrir vísindamönnunum og framleiðendum lyfsins
að útskýra fyrir almenningi hvernig grunnrann-
sóknir í efnafræði leiða til hagnýtrar þekkingar
sem hægt er að beita í læknisfræði. Að sjálfsögðu
myndi þetta gagnast framleiðanda lyfsins og þau
tengsl var ekki reynt að fela.
Þessari aðferð var einnig beitt í Svíþjóð þar
sem afhending verðlaunanna fór fram. Þar tóku
fjölmiðlar málið upp og það hlaut töluverða at-
hygli í dagblöðum og sjónvarpi í tengslum við
Nóbelshátíðina. Gerðar voru teikningar sem
sýndu verkun lyfsins og rætt við sérfræðinga sem
lýstu mikilvægi þessarar nýju meðferðar.
I Noregi var að sjálfsögðu sagt frá hátíðinni en
einungis einn fjölmiðill, fréttastofan NTB, sagði frá
lyfinu og tengslum þess við verðlaunahafana. Hins
vegar lýsti síðdegisblaðið VG fjálglega bláum kjól
sem Viktoría prinsessa íklæddist við athöfnina.
Ótti við raunvísindi
Greinarhöfundur segir að vissulega beri blaða-
mönnum að vera gagnrýnir á þær fréttir sem komi
frá lyfjaiðnaðinum. Þær eru oftar en ekki liður í
markaðssetningu og fyrirtækin hafa því beinan hag
af því að koma þeim á framfæri. En blaðamenn
verða að spyrja sig þeirrar spurningar hvort fréttin
hafi almennt gildi, jafnvel þótt markaðsgildið sé
augljóst.
Hann bendir á að á öðrum sviðum þar sem já-
kvæðar tækniframfarir hafi augljós áhrif á daglegt
líf almennings séu blaðamenn miklu jákvæðari í
garð framleiðenda, svo sem þegar bílar eða raf-
magnstæki eiga í hlut. Hann er þó ekki að fara fram
á að sú ógagnrýna blaðamennska sem oftar en ekki
einkennir umfjöllun um áðurnefnd neyslugæði sé
yfirfærð á lyfjaiðnaðinn. Þvert á móti vill hann að
blaðamenn fjalli um lyfjaframleiðslu af þekkingu
og innsæi og beiti sinni gagnrýnu hugsun.
Hann veltir því hins vegar fyrir sér hvers vegna
fjölmiðlar kjósi svo oft að þegja frekar en að fjalla
um lyfjamál. Fyrir því sér hann ýmsar ástæður. Ein
gæti verið hin hefðbundna mótsögn milli guðs og
Mammons, að blaðamenn láti stjórnast af þeirri
fornu hugsun að heilsufari, kvölum og dauða megi
ekki blanda saman við viðskipti.
Önnur ástæða gæti verið sú gjá sem oft er kvart-
að yfir að sé milli mannvísinda og raunvísinda.
Raunvísindamenn kvarta oft yfir því skeytingar-
leysi sem þeir mæta þegar þeir vilja vekja athygli
á uppgötvunum sínum. Þeir halda því jafnvel fram
að blaðamenn sem flestir eru menntaðir á sviði
mann- eða félagsvísinda hafi annað veruleikaskyn
en raunvísindamenn, lifi í öðrum heimi. Höfundur
segir að þegar litið sé á efni fjölmiðla blasi það
við að fréttir úr menningu og félagsvísindum eigi
miklu greiðari leið inn í fjölmiðla en fréttir úr
heimi raunvísinda.
Lokaorð höfundar eru þessi:
„Það er full ástæða til þess að spyrja hvort það
sem lítur út fyrir að vera viðeigandi gagnrýn af-
staða til lyfjaiðnaðarins sé ekki æði oft yfirvarp
yfir óöryggi og ótta blaðamanna við að afla sér
þekkingar á sviði sem þeim finnst vera framandi
og erfitt. Þetta væri í sjálfu sér ekki til þess að hafa
áhyggjur af ef þessi ótti væri einkamál blaðamanna
en það er hann ekki. Blaðamenn viðhalda óttanum
og þekkingarleysinu í nafni lesenda sinna og þar
með alls samfélagsins.“
Þröstur Haraldsson endursagði
Heimild
1. Hannisdal K. Demoniseringen av legemiddelindustrien for-
dummer. Tidsskr Nor Lægeforen 2005; 125:2662-3.
Læknablaðið 2005/91 949