Læknablaðið - 15.12.2007, Blaðsíða 48

UMRÆÐUR O G FRÉTTIR
SKIMUN í RISTLI
Skimun mun bjarga
mannslífum
Skipulögð skimun fyrir krabbameini í ristli og endaþarmi hjá ald-
urshópnum 55-70 ára mun vonandi hefjast í byrjun árs 2009 sam-
kvæmt þingsályktunartillögu sem samþykkt var á Alþingi í mars
síðastliðnum. Ásgeir Theodórs sérfræðingur í meltingarsjúkdóm-
um og yfirlæknir á Meltingarsjúkdómadeild St. Jósefsspítala-
Sólvangi í Hafnarfirði hefur haft veg og vanda af undirbúningi
þessa verkefnis og með henni er baráttumál hans í aldarfjórðung að
ná fram að ganga.
„Ég skrifaði grein og síðan greinargerð fyrir
Krabbameinsfélag íslands árið 1982 um nauðsyn
þess að hefja undirbúning að skimun fyrir rist-
ilkrabbameini og hef verið talsmaður þess allar
götur síðan en hlutirnir taka sinn tíma og það er
ánægjulegt að stjórnvöld skuli hafa tekið þetta
skref nú," segir Ásgeir í samtali við Læknablaðið.
„Krabbameinsfélagið mun sjá um ákveðna
þætti skimunarinnar og m.a. halda utan um allar
nauðsynlegar upplýsingar og byggja þar á langri
og farsælli reynslu af skipulagi við leit að krabba-
meini í brjóstum og leghálsi sem það hefur annast
til margra ára."
Krabbamein í ristli og endaþarmi er annað til
þriðja algengasta krabbameinið í báðum kynjum
meðal íslendinga. „Það greinast um 115 ein-
staklingar með þessi krabbamein á ári hverju og
50-55 sjúklingar deyja á hverju ári vegna þessa
sjúkdóms sem er önnur algengasta dánarorsök
af völdum krabbameina. Meðalaldur þeirra
sem greinast eru um 70 ár, en nýgengi byrjar að
aukast um 50 ára aldurinn. Um 90% þeirra sem
greinast eru 50 ára og eldri. Þessi krabbamein eru
heldur algengari hjá körlum. Nýgengi sjúkdóms-
ins fer vaxandi og spáð er verulegri fjölgun tilfella
á næstu áratugum," segir Ásgeir. Þjóðin er að
eldast og þess vegna er mjög mikilvægt að hefja
aðgerðir gegn þessum vágesti sem er „dauðans
alvara".
Áhættuþættirnir vel þekktir
Áhættuþættir þessa sjúkdóms eru vel þekktir en
Hávar þeir vega ekki allir jafn þungt. Meira en þrjú af
Sigurjónsson hverjum fjórum tilfellum greinast hjá fólki með
meðaláhættu (hafa enga sérstaka áhættuþætti),
þar sem hækkandi aldur skiptir mestu máli.
Margir þeirra sem greinast með ristilkrabbamein
eru á besta aldri og eru að að hefja ánægjulegt
ævikvöld þegar „hinn þögli morðingi" sem þetta
krabbamein hefur verið nefnt ber að dyrum.
„Flest þessara krabbameina eru stakstæð
(sporadic) en 15-20% þeirra má rekja til þekktra
áhættuþátta. Þar á meðal er um að ræða ákveðin
heilkenni, HNPCC, APC og önnur skyld afbrigði,
fjölskyldusögu, bólgusjúkdóma í ristli (colitis
ulcerosa, Crohn's sjúkdóm), og fyrri sögu um
góðkynja kirtilæxli (adenomatous polyp) eða fyrri
sögu um ristilkrabbamein", segir Asgeir.
Aukin áhætta að fá þetta krabbamein
hefur verið tengd mikilli neyslu á rauðu kjöti,
fitu og neyslu á trefja- og kalksnauðri fæðu.
Vísbendingar eru um að reykingar, mikil áfeng-
isneysla og hreyfingarleysi geti aukið líkur á að fá
ristilkrabbamein.
Ásgeir segir ekki deilt um það lengur að
mögulegt sé að fyrirbyggja þetta krabbamein.
„í flestum tilvikum má finna góðkynja forstig,
sem nefnt er kirtilæxli (adenomatous polyp). Um
25-30% þeirra sem eru 50 ára og eldri hafa þegar
myndað þessi kirtilæxli, en ekki nema lítill hluti
þeirra (6-7%) verður illkynja. Þar sem þetta for-
stig er oftast einkennalaust, eins og reyndar byrj-
andi krabbamein í ristli, þarf að leita að þessum
meinsemdum hjá fólki sem er án einkenna og
er að öðru leyti heilbrigt. Það skiptir sköpum
að greina meinið snemma og þarna skilur á
milli lækningar og alvarlegra veikinda vegna
krabbameins sem hefur náð að sá sér til aðlægra
eitla eða fjarlægari líffæra en þá minnka lífslíkur
verulega. Því miður greinist meira en helmingur
sjúklinga með slíka útbreiðslu á meininu og eru
komnir með einkenni sem eru tilefni skoðunar.
Megin ástæðan fyrir hárri dánartíðni vegna þessa
krabbameins er að við erum ekki að greina sjúk-
dóminn nógu snemma og þannig hefur það verið
undanfarna áratugi þrátt fyrir stórbætta rann-
sóknartækni. Þessu viljum við breyta með því að
skima fyrir þessu krabbameini og finna það áður
en það gefur einkenni og helst fyrirbyggja flest
þeirra."
Á fjárlögum næsta árs eru ætlaðar 20 milljónir
króna væntanlega til undirbúnings á verkefninu.
860 LÆKNAblaðið 2007/93